13 Mayıs 2014 yılında Türkiye’nin Manisa ilindeki kömür madeninde 301 madencinin ölümüyle sonuçlanan büyük Soma Maden Faciası yaşandı. Kömür madeninde çıkan yangın nedeniyle ülke tarihinin en çok can kaybıyla sonuçlanan iş ve madencilik kazası olarak bu kaza kayıtlara geçti. Soma Faciası, Soma Holding şirketlerinden Soma Kömür İşletmeleri A.Ş. tarafından işletilen maden ocağında patlama kaynaklı olduğu düşünülen bir yangın nedeniyle meydana geldi.
Şirket tarafından işletilen maden ocağında tripli ekipmanların patlamaya sebep olduğundan şüphelenildi. 17 Mayıs 2014’te toplamda 301 kişinin hayatını kaybettiği ve içeride kimsenin kalmaması üzerine arama kurtarma çalışmalarının da sona erdiği açıklandı. 2013 yılında da ülkedeki madencilerin birçok protesto yapmasına neden olan iş kazalarının Türkiye’deki en büyüğü olarak bilinen bu kazayı sizler için inceledik.
Soma Maden Faciası’na Neden Olan Faktörler
Soma Maden Faciası hem maden kazalarının hem de şimdiye kadar ülkemizde gerçekleşen iş kazalarının en büyüğü olarak biliniyor. Kazaya yol açan birçok etken, üzerine yıllarca tartışmaları sürmekte olan ve alınmayan birçok önlemin yanında farklı konular da kaza öncesinde Türkiye gündeminde yer almaktaydı. Ara ara madenlerde kazalar olsa da herhangi birinde bu kadar fazla cenaze çıktığı olmamıştı. Günümüzde de hala şimdiye kadar en çok can kaybı yaşanan iş kazası olarak kayıtlarda yerini aldı.
Soma Maden Faciası, aslında ülkemizde yaşanan ilk maden faciası değildi. Bundan önce de 2013 yılında Zonguldak ‘ta yüzlerce madenci çalıştıkları madenin içinde barikat kurarak ağır çalışma koşullarına karşı bir protesto yapmıştı. Aynı şekilde düşük güvenlik gerekçesiyle bu protestoların nedeni olan birçok facia küçük ya da büyük kayıplarla yaşanmıştı. Bu kazaya kadar Türkiye madencilik tarihinde en çok ölüm olan kaza 260 madencinin öldüğü 1992 Kozlu kömür madeni faciası olmuştu. 2013 yılında bu kazaya kadar 95 madenci maden ile ilgili kazalarda hayatını kaybetmişti.
Konu ile ilgili Cumhuriyet Halk Partisi milletvekillerinin hazırladığı Milliyetçi Hareket Partisi ve Barış ve Demokrasi Partisi milletvekilleri tarafından da desteklenen 60 vekilin imzaladığı önerge, 29 Nisan’da Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gündeme gelmişti. Maden kazalarının kapsamlı bir şekilde araştırılmasını ve denetlenmesini içeren bu önerge, Adalet ve Kalkınma Partisi milletvekillerinin oylarıyla reddedilmişti. Bu karardan tam 20 gün sonra Türkiye’nin en büyük maden faciası olarak tarihe geçecek Soma Maden Faciası yaşandı. Türkiye’de üç günlük ulusal yas ilan edildi.
Ülke halkı faciadan dolayı çeşitli tepkiler gösterdi ve dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan Soma ‘da protestolara maruz kaldı. Ayrıca Pakistan’da ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ulusal yas ilan edildi. Bu kaza yaşanmadan önce mecliste alınan kararda dönemin Enerji Bakanı Taner Yıldız’ın Temmuz 2013’te aynı işletmenin farklı bir ocağının açılışını yaptığı ve gerçekten örnek bir işletme olduğunu söylediği de kayıtlara geçmişti.
Kaza ve Kurtarma Çalışmaları
Manisa’nın Soma açısında yaşanan bu acı olayda kömür madeninde vardiya değişimi sırasında 787 işçinin bulunduğu maden giriş kısmının 400 metre altında saat 15:10 civarında elektrik panosundan kaynaklandığı düşünülen bir yangın meydana geldi. Kömür madeninin ilerisinde çıkışa yakın olan işçiler dışarıya çıkmayı başardılar fakat yaklaşık 300 işçi çıkan yangın sebebiyle 800 metre kadar derinlikte mahsur kaldı. Yangının etkisiyle maden ocağının içerisi zehirli uzmanla doldu. Yapılan çalışmalar sonucunda kurtulmayı başaran yaklaşık 30 işçi hastaneye kaldırıldı. Elektriklerin kesik olması nedeniyle asansörler çalışmadı. Çevre illerden yapılan takviyelerle birlikte kurtarma çalışmalarında birçok ambulans ve kurtarma ekibi görev aldı. Olayı duyan çalışanların yakınları madene geldi ve maden hocanın içerisinden toplamda 88 kişi yaralı çıkarıldı.
Yangının bir an önce söndürülmesi gerektiğini temiz havayla işçilerin buluşturulması için çalışmalar yapılması gerektiğini sık sık yineleyen yetkililer ne yazık ki yangının elektrik kaynaklı çıkması nedeniyle çok zorlandı. Yerin 800 metre derininde de yeteri kadar oksijen olmaması nedeniyle sürecin hızlandırılmasını istiyorlardı. Maden kazasında hayatını yitiren işçilerin 17’sinde yapılmış otopsiler sonucunda ölüm nedeninin karbonmonoksit gazına bağlı zehirlenme olduğu açıklandı. Yangın söndürme çalışmalarının zamanla yarıştığı ve ne yazık ki ocağın içerisinde kalan işçilerin zehirli dumandan dolayı hayatını kaybettiği biliniyordu. Kaza sonucunda 301 madenci maalesef yaşamını yitirdi.
Soma Maden Faciası’nda Yargı Aşaması
Soma Maden Faciası, haftalarca ülke gündeminden düşmeyen büyük bir acıyı da beraberinde getirdi. Soma Maden Faciası’nın ardından yargı süreci de birçok kişinin odağı haline geldi. Yaşamını kaybeden işçilerin yakınları ve işletme sahipleri arasında geçen yorucu ve uzun bir süreç ile birlikte yargı aşaması Akhisar Cumhuriyet Başsavcılığı ‘nın başlattığı soruşturma kapsamında sekiz kişi tutuklanarak cezaevine gönderildi. 37 kişi de tutuksuz yargılanmak üzere serbest kalan bırakıldı kazaya maruz kalan kişilerin yakınlarından oluşan 214 kişi ve dumandan etkilenen 161 işçi davacı olarak bu davalarda yer aldı.
Mahkeme 25 Kasım 2014 tarihinde mağdur ve tanıkların ifadelerinin tam olarak alınmadığı, zanlılara yönelik suçlamalarla delillerin de yeterince belirtilmediği gerekçesiyle iddianameyi tekrardan savcılığa düzenlenmek üzere gönderdi. 26 Şubat 2015 tarihine tekrar Akhisar Ağır Ceza Mahkemesi’nde açılan dava 2 Mart 2015 tarihinde aynı mahkeme tarafından kabul edildi. 13 Nisan 2015 tarihinde sanıkların davaları görülmeye başlandı. Yüksek güvenlik önlemleri alınarak duruşma salonlarında görüldü.
İlk duruşmaya 8 tutuklu sanık can güvenliğin gerekçesiyle mahkemeye getirilmedi ve Aliağa Sakran Cezaevi’nde video konferans yöntemiyle bağlandılar. Ancak bu duruma madenci yakınları tepki gösterdi. Bunun üzerine mahkeme heyeti tutuklu sanıkların da duruşmaya getirilmesine ve davanın 15 Nisan’a ertelenmesine karar verdi. 15 Nisan’da yapılan duruşmada sanıklar sorumluluklarına reddederek kabullenmediler. Ancak içeride bulunan teknik ekipmanların yaklaşık dokuz yıldır denetlemediği ve iş için yeterli eğitim almayan kişilerin denetmen olarak gönderildiği belirtildi. Düşük maliyetle yüksek kar anlayışı olduğunu öne sürerek maden faciasının sorumlusu olan siyasi ve idari yöneticilerin de yargılanması istendi. Fakat dava 11 Temmuz 2018 tarihinde görülen 22. duruşma ile sona erdi.
Soma kömür işletmeleri yönetim kurulu başkanı, genel müdürü işletme müdürü ve yardımcısı da içinde olduğu 14 sanık hapis cezası alırken 37 sanık da tutuksuz yargılanmak üzere beraat etti. Verilen bu kararı madenci yakınları protesto etti. Çünkü sanıklara 301 kez olası kasıtlı olarak ölüme sebebiyet verme suçundan ceza verilmesi istenmişti. Karar Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından itiraza gitti. Kararın bozulması üzerine Can Gürkan, Ramazan Doğru, Akın Çelik ve İsmail Adalı’nın bilinçli taksirle ölüme sebebiyet verme suçundan yargılanmasına karar verildi. Ancak bu karar da 9 Şubat 2021’de tutuksuz yargılanma şeklinde düzenlendi. Şu an Soma maden faciası davası ile ilgili tutuklu herhangi bir sanık bulunmuyor başladı.
Yurt İçinden ve Yurt Dışından Faciaya Tepkiler
Soma Maden Faciası ilk yaşandığı andan itibaren hem ülke içerisinde hem de dünya basınında büyük yankı bulan bir olaydı. Yurt içinden ve yurt dışından hayatını kaybedenleri anmak isteyen ve bununla birlikte alınması gerekirken alınmayan önlemlere karşı birçok protesto gösterisi yapıldı. Soma Maden Faciası yaşandıktan sonra TFF 3 günlük ulusal yas nedeniyle maçları erteledi. Bunun yanı sıra daha sonradan çıkılan ilk maçlara da da siyah renkler, pankartlar ve anmak için birçok faaliyet yapıldı. Büyük spor kulüpleri bölgede bu durumdan olumsuz etkilenenlere yardım amaçlı olarak kampanyalar düzenledi.
Dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan Arnavutluk ziyareti iptal ederek Soma’ya geldiğinde büyük bir protesto ile karşılandı. Ülkenin birçok yerinde protestolar yapılarak suçluların cezalandırılması talep edildi. 301 işçinin hayatını kaybettiği maden faciası uluslararası basında da yankı buldu. Soma Maden Faciası’ndan sonra birçok ülke taziye mesajı yayınladı. FIBA maçlar öncesinde saygı duruşu yapılacağını söyledi.
