Barışçıl ilişkileri teşvik eden ve Türkiye’nin dış politikasında önemli bir yere sahip olan Sadabat Paktı, bölge ülkeleri arasında sınırların dokunulmazlığını garanti altına almak amacıyla imzalanmıştır. Peki Sadabat Paktı nedir ve üyeleri kimlerdir? İtalya’nın Doğu Akdeniz’deki faaliyetleri sonucu Orta Doğu’nun güvenliğinin riske girmesiyle Sadabat Paktı hangi tarihte yürürlüğe girmiştir? İşte bu soruların cevapları ve daha fazlası…
Sadabat Paktı Nedir?
Sadabat Antlaşması, 1937 yılında Türkiye’nin de dahil olduğu dört ülke tarafından imzalanan bir saldırmazlık anlaşmasıdır. Bu paktın imzalanmasının ardında yatan sebepler şunlardır:
1. Sınır Anlaşmazlıkları
Paktı imzalayan ülkeler arasında mevcut sınır sorunları, bu anlaşmanın yapılmasını zorunlu kılmıştır. Ayrıca, bu devletler arasındaki aşiret isyanları da paktın oluşumunda etkili olmuştur.
2. Bağımsızlık Arzusu
Sömürgecilik ve emperyalizme karşı çıkan devletler, bağımsızlıklarını koruma ve pekiştirme amacıyla Sadabat Antlaşmasını imzalamışlardır. Bu bağımsızlık arzusu, paktın temel taşlarından birini oluşturmuştur.
3. İtalyan Sömürgeciliğine Karşı Tavır
İtalya’nın Habeşistan’ı işgal etmesi ve ardından Asya’ya yönelik sömürgeci politikaları, Sadabat Paktı’nı imzalayan ülkeleri bu anlaşmayı yapmaya itmiştir. Bu sayede, İtalyan tehdidine karşı bir önlem alınmıştır.
Sadabat Antlaşmasının İmzalanma Tarihi ve Yeri
Sadabat Paktı, 8 Temmuz 1937 tarihinde İran’ın başkenti Tahran’daki Sadabat Sarayı’nda imzalanmıştır. Bu dörtlü saldırmazlık antlaşmasına; Türkiye, İran, Afganistan ve Irak olmak üzere dört ülke taraf olmuştur.
Sadabat Paktı’nın Amacı
Sadabat Antlaşması, İtalya’nın yayılmacı politikaları sonucu Doğu Akdeniz’in ve dolayısıyla Orta Doğu’nun güvenliğinin tehdit altına girmesi üzerine oluşturulmuştur. İtalya’nın 1935’te Habeşistan’ı işgal etmesi ve sonrasında Asya ile Orta Doğu’ya yönelik politikalar geliştirmesi, bölgede bir savunma ittifakının kurulmasını kaçınılmaz kılmıştır. Bu gelişmeler üzerine dört devlet, İtalya’nın olası tehditlerine karşı birlikte hareket etmek üzere Sadabat Paktı’nı imzalamışlardır.
Sadabat Paktı’nın Tarihi Önemi
İtalya’nın Habeşistan işgali sonrası Orta Doğu’ya yönelik tehditkar bakışı, bölge ülkeleri için ciddi bir endişe kaynağı olmuştur. Bu durum, Balkan Paktı’nın 1934 yılında İtalya’nın Balkanlardaki hedeflerine karşı oluşturulmasına benzer şekilde, Orta Doğu için de bir savunma paktının oluşturulmasını zorunlu kılmıştır. Böylece, Sadabat Antlaşması, bölgede barış ve istikrarın sağlanması adına tarihi bir adım olmuştur.
Pakt, 1933 yılında İran’ın, Irak ve Türkiye ile saldırmazlık antlaşması teklifinin ardından, Türkiye’nin tek bir pakt önerisiyle şekillenmiştir. 3 Ekim 1935’te bu üç devletin üzerinde anlaştığı antlaşma metni, Cenevre’de onaylanmasına rağmen, İran ile Irak arasındaki sınır sorunları nedeniyle imzalanamamıştır.
8 Temmuz 1937’de Afganistan’ın da dahil olmasıyla Tahran’da Sadabat Antlaşması imzalanmış ve 5 yıl süreyle yürürlükte kalmıştır. Antlaşma şartlarına göre:
- Devletler arasındaki iyi ilişkiler devam ettirilecektir.
- Milletler Cemiyeti’nin dünya barışını sağlama kurallarına uyulacaktır.
- Taraflar birbirlerinin iç işlerine karışmayacaktır.
- Çıkarlar zedelendiğinde birlikte hareket edilecektir.
- Devletler birbirlerine askeri veya siyasi saldırıda bulunmayacaktır.
Sadabat Paktı’nın Etkisi ve Önemi
1937’de imzalanan pakt, bölge barışına katkıda bulunmuş, ancak 2. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla etkisini yitirmiş ve 1955’te Bağdat Paktı’nın imzalanmasıyla önemini tamamen kaybetmiştir.
Sadabat Paktı, Türkiye’nin barışçıl dış politikasının ve iyi komşuluk ilişkilerinin bir yansıması olarak doğmuştur. Ayrıca, Türkiye’nin doğu sınırlarını güvence altına alarak, Türkiye ile Irak arasındaki ilişkilerin gelişmesine katkı sağlamıştır. Dört ülke arasında imzalanan bu pakt, hem İslam dünyasında hem de Batı’da memnuniyetle karşılanmış, Türkiye’nin liderliğinde doğu ile batı arasında önemli bir köprü oluşturmuştur.
