Seydibeşir Olayı, Türk askeri tarihindeki en korkunç olaylar arasında yer alan bir vakadır. Hicaz-Yemen Cephesi’nde 1. Dünya Savaşı esnasında İngiliz askerlerine esir düşen Türk askerlerinin yaşadığı bu olayda, 16. Tümenin 48. Alayındaki Osmanlı askerlerine karşı Seydibeşir Kampı’nda büyük bir eylem gerçekleştirilmiştir. Peki tarih sahnesinde derin bir yara bırakan Seydibeşir Olayı’nın aslı nedir?
Seydibeşir Olayı Nedir?
Seydibeşir Olayı, İngiliz askerlerinin 1. Dünya Savaşı süresince işlemiş olduğu Türk askerine karşı gerçekleştirdiği bir insanlık suçu olarak tarih sahnesinde yer bulmuştur. Seydibeşir Kampı’nda yer alan 15.000 Türk askerinin İngiliz askerleri tarafından kör edilmesi ile sonuçlanan bu olayda, Hicaz-Yemen Cephesinde esir alınan askerler büyük bir olayla karşı karşıya kalmıştır.
Filistin Cephesi olarak da bilinen Hicaz-Yemen Cephesi’nde Türk askerleri savaş sırasında yenilgiye uğramıştır. Yenilgi sonrasında İngiliz askerlerine esir düşen askerler, bazı kayıtlara İngilizlerin bazı kayıtlara da Filistinlilerin kendilerini kör ettiği şeklinde geçmiştir. Ancak ortada olan gerçek şudur ki, Türk askeri cephede tek başına bırakılmış ve savunmasız bir şekilde bu elim vaka ile karşı karşıya kalmıştır. Birçok tarihi kayıtta, askerlerin önce kör edildiği daha sonra da infazına karar verildiği bilgisi yer almaktadır.
İngilizlerin elinde esir bulunan askerlerin bir kısmı ilk kafilede yurda geri döndüğünde bu olaya ilişkin bazı belirtiler de ortaya çıkmıştır. Gelen askerler ve sivillerde esirler arasında ciddi derecede hasta olanlar olduğu kayıtlara geçmiştir. Hasta olanların bir kısmının gözlerinden rahatsız olduğunun ve çoğunlukla da görme yetilerinin kaybedildiğinin fark edilmesi üzerine sağlık heyeti bu konu ile ilgili bir soruşturma yapmak istemiştir. Sağlık heyetinin verdiği soruşturma talimatı üzerine 9 Mayıs 1919 tarihinde heyet tarafından hazırlanan raporda esaretten dönenlerin ciddi bir şekilde göz hastalıklarına yakalandığı belirtilmiştir. Bu hastalıkların ilk gelen kafileye has olmadığı, daha sonra gelen kafilelerde de benzer şekilde görüldüğü ve hatta görme yetilerinin dahi kaybedildiği dikkat çekmiştir.
Konu ile ilgili yapılan araştırmalarda Doç. Dr. Selçuk Ural, İskenderiye civarında yaşanan Seydibeşir Olayı’na ilişkin şu açıklamaları yapmıştır:
“İzmir’e gönderilen yaralı ve hasta esirler arasında gözlerinden rahatsız ve hatta kör olanların sayısının fazla oluşu dikkat çekmeye başladı. İzmir’e gelen üç kafileyi kontrolden geçiren 10 kişilik bir sağlık heyeti tarafından hazırlanan 8 Ocak 1919 tarihli raporda; Mısır’dan dönen kafilelerde Trahom ve Oftalmi Prulent gibi göz hastalıklarının şiddetli bir hal aldığı, birinci kafilede bir veya iki gözünü kayıp etmiş olanların sayısının 48, ikinci kafilede 53, üçüncü kafilede ise 59’u bulduğu, bunun dışında yüzü aşkın hastanın tedavisine başlandığı, eğer tedavi olumlu sonuçlanmazsa bunların da kör olacağına dikkat çekiliyordu. Sağlık heyeti askerlerdeki göz hastalıklarının yanı sıra zihinsel ve bedensel rahatsızlarının nedenleri hususunda esir bulundukları yerlerde iskan, giyim, iaşece pek fena şartlarda yaşamaları ile gerektiği gibi tedavi edilmemelerinin yattığını ileri sürmekteydi.”
İngilizler 15.000 Türk Askerini Nasıl Kör Etti?
15.000 Türk askerinin cani bir şekilde kör edilmesi ile sonuçlanan Seydibeşir Olayı, dünya askeri tarihinde de birçok araştırmacının ilgisini çeken bir konudur. Yakalanan esirlerin İngiliz kampına götürülmesi ile askerlerin iyice temizlenmesi amacıyla suya bol miktarda kortizol koyulmuş ve askerlerin bu su ile yıkanması sağlanmıştır. Kortizol, suya normal bir seviyenin üzerinde katıldığı için su ile yıkanan askerin tamamının gözleri kör olmuştur. Olay, yaşandığı dönemde birçok kaynakta savaşa dahil edilen Filistinlilerin topraklarını korumak adına Türk askerini önce kör edip daha sonra da öldürdüğü yönünde yer almıştır.
Türk askerinin kortizol eklenen su ile yıkanması sağlanarak kör edilmesi olayı, İngiliz kampında gerçekleştiği için birçok kaynak çıkan haberlere karşın olayı İngilizlerin yaptığını iddia etmiştir. Seydibeşir toplanma kampında yaşanan bu büyük olayda, ilk olarak osmanlı askerleri Ermeni ve İngiliz doktorlar tarafından kontrol edilmiş ve onların önerisi ile suya girmeleri istenmiştir. Hatta suya girip yıkanmak istemeyen askerlerin de kimi zaman kafalarına dipçik ile vurularak ya da ateş açılarak zorla girmesi sağlanmıştır. Söz konusu bu olaydan sonra kaynaklar bunu Filistinlilerin değil İngilizlerin yaptığını ifade etmektedir.
Seydibeşir Olayı’na Tepkiler
Seydibeşir Olayı, hem yaşandığı dönemde hem de döneminden yıllar sonra Türk askerinin ne kadar yalnız bırakıldığını ve savunmasız kaldığını gösteren acı verici bir olay olarak bilinmektedir. Tarihi kayıtlarda yer alan ve almayan birçok bilgiye göre, Türk askeri bile isteye kör edilmiş ve daha sonrasında öldürülmüştür. 1918 yılında yaşanan bu acı olaydan sonra da tepkiler çığ gibi büyüyerek meclise kadar taşınmıştır.
1921 yılında 21 Mayıs tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde tartışmaya açılan bu konu ile Edirne milletvekilleri Mehmet Şeref ve Faik Katlakkıran beyler bir önerge hazırlamıştır. Türk askerine yapılan bu muamelenin cezasız kalmaması amacıyla hazırlanan bu önerge, meclisteki diğer milletvekillerinin onayına sunulmuştur. Hazırlanan önergeye göre, olaya karışan ve ismi geçen ne kadar İngiliz doktor, asker ve garnizon komutanı varsa tamamının cezalandırılması talebi mecliste görüşülmüştür. Bu konuda Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin hiçbir şey yapmadan durmaması gerektiğini, cezalandırmak için mutlaka harekete geçilmesi gerektiğini sunmuşlardır.
Ancak 1921 yılı, Türkiye tarihinde de yeni bir siyasi sisteme geçişin ve ülkenin mevcut sorunlarının hararetli bir şekilde görüşüldüğü bir dönemdir. Ülke, 1. Dünya Savaşı’ndan henüz çıkmış olsa da Kurtuluş Savaşı sürecine girilmiştir. Bu nedenle meclisin öncelikli olarak konuşması ve karara bağlaması gereken birçok farklı konu da olduğundan dolayı Seydibeşir Olayı ile ilgili olarak herhangi bir aksiyon alınmamıştır. Olaya yeterince ilgi gösterilecek bir durum olmadığından dolayı da ne yazık ki konu bir süre kapanmıştır.
Aradan yıllar geçtikten sonra 2009 yılında yakın tarihli bir soru önergesi MHP Grup Başkan Vekili Oktay Vural tarafından yine Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne taşınmıştır. Vural’ın verdiği soru önergesi üzerine Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül, böyle bir olayın yaşanmadığını ifade etmiştir. Ancak tarihçi Cezmi Yurtsever, Vecdi Gönül’ün açıklamasını doğru bulmayarak bu olayın yaşandığını belirtmiştir. Yurtsever daha sonrasında konuyla ilgili araştırmalarını Gözlerim Eyvah isimli kitabında toplamıştır.
Seydibeşir Olayı Sonrasında Türk – İngiliz İlişkileri
Seydibeşir Olayı sonrasında meclise sunulan birçok araştırma önergesi olmuş olsa da nihai bir araştırma sonucuna varılmamıştır. Bu nedenle günümüzde Türk – İngiliz ilişkilerinde Seydibeşir Olayı’nın sonuçlarına dayanan herhangi bir yaptırım bulunmamaktadır. Buna yol açan en önemli konu, olay yaşandığı zaman Osmanlı dağılma döneminde olduğu için ülke içerisinde daha farklı konulara odaklanılmasıdır. Bu nedenle günümüzde bu olayın varlığı ya da etkileri ile ilgili herhangi bir durum resmi olarak yer almamaktadır.
