Vecihi Hürkuş Türk havacılık tarihinin öncü pilotlarından ve mühendislerinden biri olarak tanınır. Kendi ürettiği uçakla başarıya ulaşan Vecihi Türkiye’ye değerli katkılarda bulunmuş bir kişiliktir. Vecihi Hürkuş’un kim olduğu, hayatı ve eserleri hakkında bilgi sahibi olmak önemlidir.
İstanbul’da 6 Ocak 1896 tarihinde doğan Vecihi Hürkuş üç kardeşin ortancası olarak dünyaya gelmiştir. Babasını erken yaşta yitirdikten sonra annesi ve kardeşleriyle birlikte yaşamını sürdürmüştür. Eğitimi sayesinde uçak mühendisi olan Vecihi Hürkuş Türkiye’nin havacılık alanındaki tarihine unutulmaz katkılar yaparak adını altın harflerle yazdırmıştır. Bu yazımızda Vecihi Hürkuş’u yakından tanıyacağız, sıradışı hayatına ve yaptığı icraatlara değineceğiz.
Vecihi Hürkuş Kimdir?
Vecihi Hürkuş Türk havacılık tarihinin önde gelen figürlerinden biridir ve 6 Ocak 1896’da İstanbul’da doğmuştur. Gümrük müfettişi olan babası Faham Bey ve annesi Zeliha Hiyir Hanım’ın oğludur. Tophane Sanat Okulu’ndaki eğitimini tamamladıktan sonra Balkan Savaşları’na katılmış ve I. Dünya Savaşı sırasında uçakların teknik bakımından sorumlu olmuştur. Bebek’te ilkokula başlayan Vecihi daha sonra Üsküdar’daki Füyuzati Osmaniye Rüştiyesi ve Paşakapısı İdadisi’nde eğitimine devam etmiş, sonrasında Tophane Sanat Okulu’ndan mezun olmuştur.
1912 yılında eniştesi Kurmay Albay Kemal Bey ile birlikte Balkan Savaşları’na gönüllü olarak katılan Vecihi savaş sonrası Beykoz Serviburun’daki esir kampında komutanlık yapmıştır. Tayyare Makinist Mektebi’nden mezun olduktan sonra I. Dünya Savaşı’nda Bağdat Cephesi’nde görevlendirilmiştir. 2 Şubat 1916’da geçirdiği bir uçak kazası sonucu yaralanmış ve İstanbul’a dönmüştür. İyileşmesinin ardından Yeşilköy’deki Tayyare Mektebi’ne katılan Vecihi 21 Mayıs 1916’da ilk uçuşunu yapmış ve 15 Kasım 1916’da mezun olarak pilot lisansını almıştır.
Vecihi Hürkuş’un Sıradışı Hayatı
Vecihi Hürkuş Türk havacılığının öncü isimlerinden biri olarak bilinir ve Türkiye’nin ilk yerli uçağını inşa eden kişi olarak tanınır. 28 Ocak 1925’te başladığı uçak yapım çalışmalarını başarıyla tamamlamıştır. Edirne’ye düşen düşman uçağının adının verilmesiyle uçak yapımına ilgi duymaya başlamıştır ve bu ilgi sonucunda Vecihi K VI adını verdiği ilk Türk uçağını yapmıştır.
Mustafa Kemal Atatürk’ün teşvikiyle Türkiye Tayyare Cemiyeti’ne katılan Vecihi Hürkuş 1931 yılında kurum adına Türkiye turu yapmıştır. 21 Nisan 1932’de Sivil Tayyare Mektebi’ni kurarak Türk havacılık eğitimine katkıda bulunmuştur.
Vecihi Hürkuş Neler Yaptı?
Vecihi Hürkuş 1917 yılında Kafkas Cephesi’nde 7. Tayyare Bölüğü’ne atanmış ve burada bir Rus uçağını düşürerek uçak düşüren ilk Türk pilot olarak tarihe adını yazdırmıştır. 8 Ekim 1917’de yaşanan bir hava çatışmasında kullandığı uçak Ruslar tarafından vuruldu. Yaralı Vecihi uçağının düşman eline geçmemesi için onu ateşe verdi fakat sonrasında esir alındı ve Hazar Denizi’ndeki Nargin Adası’na götürüldü. Azeri Türklerinin yardımıyla kaçarak İstihkâm Teğmeni Salih Bey ile birlikte yaklaşık 2,5 ay süren bir yürüyüş sonucu Süleymaniye üzerinden Musul’a vardı. I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru İstanbul’a dönen Hürkuş Hava Müdafaa Bölüğü’ne katıldı ve bir av uçağı tasarladı ancak Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasıyla projesi yarım kaldı. Vecihi Hürkuş’un sıra dışı hayatında diğer yaptıklarını aşağıda derledik.
3 Kez İstiklal Madalyası Kazandı
İstanbul’un işgal edilmesinin ardından Anadolu’ya geçiş yaparak Milli Mücadele’ye katılma yollarını arayan Hürkuş esaretten dönen askerler arasına karışıp Harem’den hareket eden bir gemiyle Mudanya’ya ulaştı. Daha sonra Bursa ve Eskişehir üzerinden Konya’ya geçti ve sivil pilot olarak Kurtuluş Savaşı’na katılarak başarılı keşif uçuşları gerçekleştirdi ve bir Yunan uçağını düşürdü. Bu kahramanlıkları nedeniyle üç kez TBMM tarafından takdirname ile ödüllendirilen tek kişi oldu ve kırmızı şeritli İstiklal Madalyası’nı kazandı.
Kurtuluş Savaşı sonrasında İzmir/Seydiköy’de açılan bir tayyare okulunda eğitim vermeye başlayan Hürkuş 1923 yılında İzmit bölgesindeki tayyare bölüğüne atandı. Ancak burada üç ay görev yaptıktan sonra Binbaşı Fazıl’ın eğitim uçuşu sırasında geçirdiği bir kaza sonucu hayatını kaybetmesi üzerine yeniden İzmir’e dönmesi istendi.
İlk Türk Uçağını Üretti
Vecihi Hürkuş uçak tasarımı konusunda yoğun bir şekilde çalışmalar yaparak savaş zamanında ele geçirilen Yunan uçak malzemelerini kullanarak 1924 yılında ilk Türk uçağı olan Vecihi K-VI’yı tasarlayıp üretti. Uçuş izni talep etti fakat uçabilirlik belgesi almak için toplanan teknik heyet içinde uçağı denetleyecek uzman bulunamadığı için Vecihi K-VI’nın uçuşu gecikti. Teknik heyetten bir üyenin, “Vecihi, biz sana bu lisansı veremeyiz. Uçağına güveniyorsan atla, uç, bizi de kurtar.” demesiyle Vecihi Hürkuş 28 Ocak 1925’te Vecihi K-VI ile ilk uçuşunu gerçekleştirdi. Ancak bu uçuş izinsiz yapıldığı için ceza aldı.
Türkiye’nin Baştayyarecisi Oldu
6 Şubat 1925’te Türkiye’nin ilk sivil havacılık kuruluşu olan Türk Tayyare Cemiyeti’nin kuruluşunda yer alan ilk ve tek pilot oldu. 17 Haziran 1925’te Türkiye’de ilk kez Vecihi Hürkuş’a Baştayyareci unvanı verildi. THK bünyesinde başlatılan ve halkın havacılığa olan ilgisini artırmayı amaçlayan bağış kampanyasıyla toplanan fonlarla satın alınan Ceyhan adlı uçakla yurt içinde bağış toplama gezilerine çıktı. Daha sonra THK heyeti ile birlikte ikinci kez Avrupa’ya seyahat eden Hürkuş Almanya’da Junkers ve Rohrbach uçak fabrikalarını ziyaret etti ve Fransa’da çeşitli uçak fabrikalarında incelemeler yaptı. Türkiye’ye döndüğünde cemiyetin projelerinin askıya alınması, sahip olduğu uçak, araç ve personelin Hava Kuvvetleri’ne devredilmesi ve kendisinin de Hava Kuvvetleri’nde görev yapması talep edildiğinde Hürkuş bu duruma tepki olarak görevinden istifa etti.
Sivil Tayyare Mektebi’ni Kurdu
Vecihi Hürkuş yeni pilotların eğitimi konusunda kendisine bir hedef belirlemiş ve bu hedef doğrultusunda 1932 yılında Sivil Tayyare Mektebi’ni açarak gerçekleştirmiştir. Bu okulda Türkiye’nin ilk kadın pilotu olan Bedriye Gökmen de dahil olmak üzere toplam 12 pilot yetiştirilmiştir. Ne yazık ki mali sıkıntılar nedeniyle okulun kapanması gerekti. Vecihi Hürkuş 1936’da Mustafa Kemal Atatürk’ün talebi üzerine Türk Hava Kurumu’nda eğitim vermeye başlamıştır.
Vecihi Hürkuş Nasıl Öldü?
Vecihi Hürkuş Türkiye’nin havacılık alanında öncü adımlarından birini atarak 29 Kasım 1954’te ülkenin ilk sivil hava yolu şirketi olan Hürkuş Hava Yolları’nı kurdu. Bu şirkette Türk Hava Yolları tarafından kullanımdan kaldırılan uçakları satın alıp onarımlarını yaparak tekrar uçuşa hazır hale getirdi. Yaşamının son dönemlerinde ekonomik zorluklarla mücadele eden Vecihi Hürkuş 16 Temmuz 1969’da geçirdiği beyin kanaması sonucu Gülhane Askeri Tıp Hastanesi’nde öldü.
