“Dünyanın en zararlı mucidi” olarak bilinen Thomas Midgley Jr., 18 Mayıs 1889’da Amerika’nın Pennsylvania eyaletinde doğdu. 125 yıl önce dünyaya gelen bu bilim insanının niyeti, insanlığa yardım etmek olsa da en büyük iki icadı dünyadaki yaşamı tehdit ediyordu.
Bilim adamının hikayesinin ardındaki en acı gerçek ise son icadının aslında onun ölümü anlamına geliyor olmasıydı. Aslında Thomas Midgley, otomobil lastiği alanında mucit bir ailede doğdu. Bu da onun “icatların adamı” olarak anılmasına yol açacak bir hayat hikayesi yarattı. Bu yazıda, Thomas Midgley’in hayatı ve icatları hakkında daha fazlasını öğreneceğiz…
Thomas Midgley Jr. Çocukluk ve Gençlik Yılları
Amerika’nın Ohio şehrinde büyüyen Thomas Midgley Jr., 1911 yılında ünlü Cornell Üniversitesi’nde Makine Mühendisliği bölümünden mezun oldu. Burada geçirdiği süre boyunca, deneylere karşı büyük bir ilgi duydu. Bu ilgisi, yaşamı boyunca da devam etti.
1916 yılında, General Motors’da çalışmaya başladı. Orada ele aldığı önemli bir pratik sorun, içten yanmalı motorların “vuruntu” olarak adlandırılan sorundu. Thomas Midgley Jr., bu gürültülü motor vuruntusunun benzine bazı kimyasal bileşikler eklenerek durdurulabileceğini keşfetti. Bu tür bileşiklere “katkı maddeleri” denilmektedir.
Benzin, Nasıl Benzine Dönüştü?
Thomas Midgley Jr. ’in çocukluk ve gençlik yaşlarına dair hiçbir şey, insanlığa karşı suçlarla dolu bir geleceğe işaret etmiyordu. Aslında, Amerika’nın Pennsylvania eyaletinde mutlu bir evde büyüdü ve bir Amerikalı mucit ve tamirci olan babasının atölyesinde makinelerle nasıl tamir yapılacağını öğrendi.
Sıkı bir çalışma sayesinde, Cornell Üniversitesi’ne girmeyi başardı ve 1911’de makine mühendisliği diplomasıyla mezun oldu. Yukarıda da belirtildiği gibi, mezuniyetinden sonra General Motors adında genç bir otomobil şirketinde çalışmaya başladı. Midgley ekibe katıldığında, onları motor tıkırtısı sorunu yüzünden kayıpta buldu.
Aslına bakılırsa, bir çözüm zaten mevcuttu: benzine etanol eklemek, çoğu kişi bunu şimdi hükümetin sübvanse etmesi için ikna etmeye çalışıyor, ancak etanol doğa tarafından üretiliyor ve patentlenemiyordu.
Bu, General Motors’un etanol katkı maddelerinden para kazanamayacağı anlamına geliyor. Bu da, yapay ve pahalı bir şey geliştirilinceye kadar motordaki vuruntu sorununun resmi olarak çözülmediği anlamına geliyor.
Vuruntunun benzinin silindirlerde yanmasından kaynaklandığını bilen Thomas Midgley Jr., yakıtı kırmızıya boyamak ve benzinin ısı emme özelliklerini değiştirmek için iyot eklemeyi denedi. Bu işe yaramayınca, kurşunu bulana kadar elementlerin her birini deneyerek aşağıya inmeye başladı. Kurşunlu benzin, General Motors’un tescilli etil kurşun bileşiğini içeren motor gürültüsünü ortadan kaldırdı ve hatta kilometre performansını bir miktar artırdı. Çok geçmeden dünyada kullanılan benzinin neredeyse tamamı kurşun içeriyordu.
1921 yılında, tetraetil kurşunun benzinde olağanüstü bir vuruntu önleyici madde olarak görev yaptığını ve yanmalı motorların performansını büyük ölçüde artırdığını keşfetmiştir. Böylece, kurşunlu benzini icat eden kişi oldu.
Bir yıl sonra, “Motor Yakıtlarında Vuruntu Önleyici Bileşiklerin Kullanımı” nedeniyle Amerikan Kimya Derneği’nin Nichols Madalyası ile ödüllendirildi. Ancak bu icadı ile ilgili önemli bir sorun, kurşunun bilinen yüksek toksisitesiydi.
Buluşu İle İlgili Sorun Neydi?
Thomas Midgley Jr.’ın buluşu, kurşunun organometalik bir bileşiğidir. Yani, kurşun atomu doğrudan karbon atomlarına bağlanmıştır. Bu tür organometalik bileşiklerin fiziksel özellikleri basit metal tuzlarınınkinden tamamen farklıdır.
Örneğin, kurşun tuzları suda çözünür ve yüksek erime noktalarına sahiptir. Bu nedenle, kurşun tuzları yutulduğunda oldukça zehirlidir. Ancak, atmosferi kolayca kirletemezler.
Tetraetil kurşun gibi organometalik kurşun bileşiklerine döndüğümüzde durum tamamen farklıdır. Tetraetil kurşun renksiz bir sıvıdır ve kolayca buharlaşır. Tetraetil kurşunun bu özelliği, benzinle karışabilir olması gerektiğinden yakıt katkısı olarak kullanılabilmesi açısından önemliydi. Ancak, atmosfere kolayca yayılabilmesi gibi ciddi bir dezavantajı vardı. Otomotiv motorunda yanma sonrasında bile atmosfere büyük miktarlarda kurşun partikülleri salınıyordu.
1920’li yıllarda, o zamanlar, kurşun bileşiklerinin tehlikeli sinir zehirleri veya nörotoksinler olduğu ve insan beyninde ve merkezi sinir sisteminde onarılamaz hasara yol açabileceği iyi biliniyordu. Katkı maddesini üreten işçiler ciddi sağlık tehlikelerine maruz kalıyordu. Üretimin ilk iki ayı içinde yeni tesis, görme bozuklukları, halüsinasyonlar, delilik ve peş peşe beş ölümün eşlik ettiği çok sayıda akut kurşun zehirlenmesi vakasıyla sarsıldı.
Tüm bunlar endüstri tarafından kabul edildi. Otomobiller ve uçaklar için yeni, ucuz mucize tedavinin vaatleri çok büyüktü. Motorlar TEL’in gelişinden önce olduğundan çok daha hızlı vitese geçiyor ve daha sorunsuz çalışıyordu. Kurşunlu yakıt ilk kez 1923 yılında piyasaya sürüldü.
Kurşunlu Yakıtın Piyasaya Sürülüşü
Thomas Midgley Jr., yalnızca bir araştırmacı değil, aynı zamanda başarılı bir iş adamıydı. Yeni kurulan ve tetraetil kurşun üreten ve pazarlayan şirketin ilk Genel Müdürü oldu.
Kurşunun toksik etkileri genel olarak biliniyordu. Olumsuz manşetler devam ederken Midgley, bu maddenin zararsız doğasını ve güvenliğini göstermek için, 30 Ekim 1924’te çok sayıda gazetecinin huzurunda ellerinin üzerine tetraetil kurşun döktüğü bir basın toplantısı düzenledi. Burada, bu tehlikeli kimyasaldan bir şişeyi burnunun altına yerleştirdi ve buharını 60 saniye boyunca soludu ve “Bunu hiçbir sağlık sorunu yaşamadan her gün yapabilirim” dedi.
Basın toplantısından kısa bir süre sonra kendisine, tedavisi bir yıldan fazla süren ciddi bir kurşun zehirlenmesi teşhisi konmuştur. Ancak ciddi sağlık risklerine rağmen, tetraetil kurşun piyasayı hızla ele geçirdi ve 1925 yazına kadar 1,1 milyar litre kurşunlu yakıt satıldı.
Amerika’nın kurşunlu benzini aşamalı olarak kaldırmaya başlaması 1970’lerin ortalarını buldu. Avrupa Birliği’nde kurşunlu yakıt nihayet 1 Ocak 2000 tarihinde yasaklandı.
Midgley’in İkinci Büyük Buluşu
Thomas Midgley Jr., ikinci büyük buluşuyla gerçekten de dünya çapında günlük yaşamda devrim yarattı ve hatta belki de birçok insanın hayatını kurtardı. Daha ucuz ve hepsinden önemlisi daha güvenli buzdolapları geliştirmeyi başardı.
1920’lerin sonlarında, klima ve soğutma sistemlerinde soğutucu akışkan olarak amonyak, metil klorür veya sülfür dioksit gibi bileşikler kullanılıyordu. Tüm bu gazlar ya zehirliydi ya da yüksek derecede yanıcı ve hatta patlayıcıydı. En küçük bir sızıntı ciddi hastalıklara, yaralanmalara ve hatta ölüme neden olabilirdi.
Thomas Midgley’in Trajik Ölümü
1940 yılında, 51 yaşındayken Thomas Midgley Jr. çocuk felcine yakalandı ve bu onu ciddi şekilde sakat bıraktı. Bu durum onu, başkalarının kendisini yataktan kaldırmasına yardımcı olmak için ipler ve makaralardan oluşan ayrıntılı bir sistem tasarlamaya yöneltti.
Bu sistem, bu cihazın iplerine dolanıp 55 yaşında boğularak öldüğünde kendi ölümünün de nihai nedeni oldu. Bu olay 2 Kasım 1944’te Worthington, Ohio’da meydana geldi. Sonuçta, trajik bir figür oldu. Hala onun icatlarının sonuçlarıyla yaşıyoruz ve uzun yıllar boyunca da yaşamaya devam edeceğiz.
Thomas Midgley Jr.’ın hayatı, insan yaratıcılığının iki ucu keskin kılıcının bir kanıtıdır. Pratik sorunları çözme girişimi, devrim niteliğinde olsa da ciddi çevre ve sağlık krizlerine yol açan çığır açıcı icatlara yol açmıştır. Ancak bu, kaderin ironik bir cilvesi olarak, çocuk felci teşhisi sonrasında hareket kabiliyetine yardımcı olmak amacıyla kendi tasarımı olan halat ve makaralardan oluşan bir mekanizmaya dolanmış halde ölen Midgley’in kişisel trajedisiydi.
