Geçmişi 4000 yıl öncesine kadar uzanan Maya Uygarlığı, Orta Amerika ve Meksika’da birkaç milyon Mayalı olarak yaşıyordu. Ancak bir süre sonra, bir zamanlar gelişen düzinelerce Maya şehrinin nüfusu neredeyse tamamen azaldı. Peki, yanlış giden neydi?
Onlarca yıldır bilim insanları, Maya Uygarlığının çöküşüne sebep olan şeyin ne olduğunu tartışmaya devam ediyor. Aşırı nüfus, çöküşü hızlandıran savaşlar, kuraklık, tarımsal başarısızlık gibi çeşitli teoriler ortaya atılmış olsa da gerçeğin nedeni hala bilinmiyor. Bu yazıda, farklı teorilere birlikte göz atacağız…
Maya Şehirleri Hakkında
Maya şehirleri, sıradan şehirler değildi. Aslında, günümüz standartlarına göre bile oldukça gelişmiş yerlerdi. Maya Uygarlığı, inanılmaz derecede esrarengiz ve karmaşık bir uygarlıktır. Birçok açıdan neredeyse gizemli olan bu uygarlık, arkeolojik olarak uzun yıllardır araştırılmaktadır.
Bu uygarlığın şaşırtıcı yanı, yaklaşık olarak M.Ö. 850’den kalma olmasına rağmen, bugün için bile gelişmiş olması. Bölgedeki diğer uygarlıklar kadar büyük olmasa da, inanılmaz derecede önemli bir yere sahiptir. Çünkü, Mayalar organize olup merkezileştiğinde, zaten tam gelişmiş bir şehir kurmuşlardı.
Mayaların 7 bölgesi vardı. Ancak, bunun da ötesinde, henüz keşfetme fırsatı bulunmayan pek çok uydu vardı. Yani, yerleşimin bundan çok daha fazla genişlemesi ihtimali fazla. Yapılan arkeoloji çalışmalarında; saraylar bulundu, piramitler bulundu, ritüel astronomik gözlemevlerinin kanıtları bulundu. Yani, gerçekten elit ve tarımsal yapıları görebileceğiniz düzgün, gelişmiş bir şehir.
Mayaların Sonunu Ne Getirdi?
Maya Uygarlığının çöküşü ile ilgili teorilerden biri, kuraklık. Araştırmacıların topladığı toprak örneklerinin analizi, Mayaların düşünülenden daha çeşitli bir besin çeşidi olduğunu gösteriyor. Mayalar, mısırın yanı sıra tatlı patates ve manyok gibi kök bitkileri de yetiştiriyordu. İnsanların diş kalıntılarının analizi, onların aynı zamanda fındık da yediklerini gösteriyor;
Bu nispeten çeşitli beslenmenin, Mayaları kuraklık riskine karşı koruduğunu gösteriyor. İklim ve doğal afetlerin yiyecek arzını azaltması muhtemel olsa da, birçok Maya’nın bu değişime uyum sağlamış olabileceğini söylüyor.
Araştırmacılar, Maya’nın çöküşünün bir çöküşten çok kademeli bir süreç olduğunu, aralıklarla ve farklı yerlerde farklı nedenlerle meydana geldiğini savunuyor. 2016 yılında yayımlanan bir makalede, “Bir krallığın sonu genellikle gürültülü bir şimşekten ziyade uzun süren bir fısıltıdır” diye yazılmıştır.
Büyük olasılıkla, yönetimdeki bir bozulma Maya’nın sonunu getirdi. Krallıkları genişledi ve iyi yönetilen devletler daha verimsiz bir şekilde yönetilmeye başlandı. Hükümdarlar, daha az yetenekli yöneticiler olan alt düzey lordlara ve soylulara güvenmek zorunda kaldı. 2012 yılında yayımlanan bir makalede şöyle yazıyordu: “Hanedanlar kendi başarılarının kurbanıydı”.
Mayalardan Günümüze Miraslar
Orta Amerika’da egemen bir toplum olan Maya Uygarlığı, oldukça büyük bir miras bıraktı. Bunlar arasında; karmaşık bir yazı ve takvim sistemi, piramitler de dahil olmak üzere etkileyici mimari yapılar ve gelişmiş tarım yöntemleri yer alıyor.
İyi tasarlanmış mimari ve yazı sistemi, geçim stratejileri hakkında bizi bilgilendiriyor. Bu da, siyasi karmaşıklık ve kalkınma ile bağlantılı. Mayaların, zamanı ve insanları koordine etme ve yönetme yöntemleri vardı. Hepsi düzgün bir şekilde birbirine bağlanmıştı.
Mayalar, günümüz Meksika, Guatemala ve Honduras ülkelerinde en az 3.800 yıldır sürekli bir varlığa sahiptir. Sıfır kavramı da dahil olmak üzere konumsal sayıların geliştirilmesinde çığır açıcı nitelikteydiler. Ve onların yaşadığı Orta Amerika, Orta Amerika, yazının ortaya çıktığı dünya çapındaki birkaç bölgeden biriydi. Mayalar, kapsamlı Uzun Sayım takvimleri aracılığıyla zamanın karmaşıklıklarını çözerek gelişmiş aritmetik becerilerini sergilediler.
Mayalar, yenilikçi bir şekilde, yükseltilmiş tarlalar adı verilen bir yöntem kullanarak bataklıklarda yoğun tarımı benimsediler. Bu, hem yağışlı hem de yıllık beş aylık kurak mevsimlerde suyu yönetmek için kanal ve hendek ağları oluşturmayı içeriyordu.
Mayalar bin yılı aşkın bir süre boyunca içme suyu sağlayan rezervuarlar inşa etti ve bakımını yaptı. Bu rezervuarlar, muhteşem şehirlerindeki geniş nüfusa hitap ediyordu. Bu gelişmiş medeniyet, suyu etkili bir şekilde yönetmek için kanallar, barajlar, savaklar ve setler gibi altyapılar geliştirdi.
Maya Uygarlığı’nda Günlük Yaşam
Maya yaşamı; ritüellerin, yeniliklerin ve bazen de vahşetin karmaşık bir dokusuydu. Orta Amerika’ya yayılan bu toplum; gelişmiş diş tedavisinden karmaşık vücut modifikasyonlarına kadar ileri uygulamalarla daha da gelişmişti. Balche ve kakao bazlı karışımlar gibi fermente içeceklere olan tutkuları ve sarhoşluk için lavman yoluyla alınan karışımları, benzersiz yaklaşımlarını ortaya koymaktadır.
Maya mutfağında mısır, fasulye kabak öne çıkıyordu. Ayrıca, biber, avokado ve çikolata içeren zengin mutfak gelenekleri, sofistike damak zevklerine bir bakış sunuyor.
Maya Uygarlığı döneminde, “Pok-a-tok” gibi sporlar vardı. Bu sporlar, hem eğlenceli hem de ölümcüldü ve Maya yaşamının yoğunluğunu yansıtıyordu. Banyo ritüellerinde ve kapsamlı yol sistemlerinde görülen hijyen ve teknolojiye olan bağlılıkları, ileri medeniyetlerini vurguluyordu.
Mayalarda kadınlar, kadınlar ağırlıklı olarak ev içi işlerle meşgulken erkekler tarlalarda çalışıyordu. Yerleşim birimleri, geniş aileleri tek bir çatı altında barındırarak birbirine sıkı sıkıya bağlı toplulukları teşvik etti.
Çok sayıda tanrıya duydukları saygıya rağmen Mayalar, piramitlerin tepesindeki dini törenlerinde vurgulanan bir uygulama olan insan kurban etmeye karşı değildi. Antik Mayalar için yaşam, kültürel zenginliğin, teknolojik ustalığın ve zaman zaman yaşanan vahşetin bir karışımıydı ve geçmiş bir döneme dair büyüleyici bir bakış açısı sunuyordu.
Mayalarda Savunma Duvarları
2023 yılında, bir zamanlar Sak Tz’i Krallığı’nın önemli bir şehri olan Lacanja Tzeltal’de bir duvarın 6 metrelik bir bölümü kazıldı. Duvar, artık yalnızca birkaç metre yüksekliğindeydi ve yalnızca üst üste yığılmış kayalardan ibaretti. Ancak, Mayalar orada yaşadığında duvar muhtemelen 2 ila 15 metre yüksekliğindeydi ve krallığın merkezinin korunmasına yardımcı oluyordu.
Ancak, araştırmacılar, bu duvarların Maya Uygarlığının çöküşünden yüzyıllar önce inşa edildiğine inanıyor. Daha önceki kazılarda, çöküşten yaklaşık 1000 yıl öncesine ait küçük tepe tepe kaleleri de bulundu.
Araştırmacılar, bu savunma duvarlarının inşa edilmesinin nedeninin “savaşın uzun zamandır günlük Maya yaşamının bir parçası olması” olduğunu söylüyor. Aslında, 9. yüzyılda Maya şehir devletleri arasındaki savaşlarda ani bir yükselişin yaygın yıkıma ve kitlesel göçe yol açtığına dair kanıtların yok denecek kadar az olduğuna dikkat çekiyor.
Dünyanın İlk Otoyol Sistemi
Araştırmacılar, Kuzey Guatemala’daki yoğun ormanların altında, geçmişi M.Ö 1000’li yıllara uzanan 400’den fazla şehir keşfetti. Bu şehirler, araştırmacıların “dünyadaki ilk otoyol sistemi” olarak adlandırdığı bir ağ olan yaklaşık 180 kilometrelik “süper otoyollar” ile birbirine bağlıydı.
Bilim insanları, bu geniş yol ve şehir ağının Maya Uygarlığına ait olduğunu söylüyor. Bu keşif, M.Ö. 1000’den MS 250’ye kadar uzanan Orta ve Geç Klasik Öncesi Maya uygarlığındaki insanların, yalnızca avcı-toplayıcı, “gezgin göçebe grupları, mısır eken” insanlar olduğu şeklindeki kabul edilen fikrin yeniden düşünülmesine yol açtı. Mayalar, olağanüstü karmaşıklık ve mimari gelişmişliğe sahipti. Araştırmacılar, dünya tarihindeki en büyük binalardan bazılarının da bu dönemde inşa edildiğini vurgulamaktadır.
