MS 79’da Vezüv Yanardağı’nın patlamasından sonra, antik Roma şehri Pompei, yüzyıllar boyunca kayıptı. Bugün, dünyanın en ünlü ve büyüleyici arkeolojik alanlarından biri olan Pompei ne zaman ve nasıl yıkıldı, patlama sonucu kaç kişi öldü, sağ kurtulanlar oldu mu ve tam olarak ne oldu? Bu yazıda, merak edilenlere birlikte bakacağız…
Pompei Ne Zaman ve Nasıl Yıkıldı?
Vezüv Yanardağı, en son M.Ö 1600’lü yıllarda patlamıştı. Dolayısıyla, gökyüzüne devasa bir kül ve volkanik enkaz bulutu yaydığında kimsenin ne olduğu hakkında hiçbir fikri yoktu.
Sonraki 18 saat boyunca buluttan ponza taşları yağdı. Bu taşlar, sokakları ve evleri doldurdu ve ertesi sabah devasa kül sütunu çöktü. İnanılmaz derecede hızlı hareket eden taş, kül ve gaz bulutları saatte 320 km hızla ve 300°C sıcaklıkta Vezüv Yanardağı’nın kenarlarından aşağı doğru yarışmaya başladı. Bu noktada, Pompei’yi terk etmemiş olanların hayatta kalma umudu yoktu ve sonunda şehri gömüp yok eden de bu oldu.
Orta Çağ döneminde yazıcılar tarafından yaratılan çeşitli kopyalar olsa da, patlamanın kesin tarihi hala tam olarak bilinmiyor. Bugüne ulaşan en iyi kopya, patlamanın tarihini 24 Ağustos olarak veriyor ve bu en sık kullanılan tarih. Ancak farklı tarihler belirten başka kopyalar da bulunuyor. Diğer tarihler arasında; 24 Ekim, 20 Kasım ve 3 Aralık da yer alıyor.
Arkeolojik kanıtlar ise, patlamanın yılın ilerleyen dönemlerinde gerçekleştiğini gösteriyor. Sonbaharda olgunlaşan bir meyve olan kömürleşmiş narlar hem Pompeii’de hem de şehrin hemen dışındaki Oplontis’te bulundu. Yılın ilerleyen dönemlerinde meydana gelen bir etkinlik olan üzüm sıkma işleminin gerçekleştiğine dair kanıtlar da bulunuyor.
Dolayısıyla, patlamanın ağustos ayından sonra meydana gelmiş olması muhtemeldir. Ancak, M.S 79 yılında meydana gelmiş olması dışında kesin olarak tarih hala bilinmiyor.
Yanardağ Patlamasında Kaç Kişi Öldü?
Şu ana kadar yaklaşık 1.200 iskelet bulundu. Bunlardan 100 kadarı alçıya dönüştürüldü. Patlama sırasında şehrin nüfusunun muhtemelen 10.000-15.000 civarında olduğu düşünülüyor.
Yani, eldeki 1200 kadar bedenin ve Pompeii’nin yaklaşık üçte birinin henüz kazılmamış olduğu gerçeği göz önüne alındığında, pek çok kişinin öldüğü görülüyor. Bunlar arasında, kaçmayı başaranlar da var.
Pompei’den Sağ Kurtulan Oldu Mu?
Geçtiğimiz yıllarda, Pompei’e özgü soyadların M.S 79’dan sonra başka yerlerde ortaya çıkıp çıkmadığını görmek için bir çalışma yapıldı. Bu, bugüne kadarki en iyi girişimdi.
Bugüne kadar, patlamadan sağ kurtulanların izi sürmeye çalışıldı. Ancak, araştırmada, kaçanların fazla ileri gitmediği ortaya çıktı. Napoli’nin hemen batısındaki Cumae’de isim bağlantılarına rastlandı. Kaçmayı başaran kişilerin, Pompei’den yaklaşık 50 km uzaklıktaki Napoli Körfezi’ne yerleştiği görülüyor.
Patlama Sonrası Kurtarma Çalışmalarında Ne Oldu?
Bazı kaynaklardan, yeni Roma imparatoru Titus’un, Pompei’de hayatta kalanlar için oraya komisyon üyeleri gönderdiğini biliyoruz.
M.S 211 ile 233 yılları arasında tarihçi Cassius Dio’nun yazdığı kitapta; Titus’un tıpkı bugün bir başbakanın yapabileceği gibi, felaket bölgesini bizzat ziyaret ettiğini, para dağıttığını ve kurbanlara büyük şefkat gösterdiğini belirtmiştir.
Cesetleri ya da hayatta kalanları kazdıklarına dair herhangi bir resmi kanıt bulunmuyor. Ancak, insanların muhtemelen eşyalarını almak için bölgeye döndüğünü ve evlerine tünel açtığını görebiliyoruz.
Pompei’deki kazılar, odaların köşelerinde saklanan gümüş eşyalar gibi eşya yığınlarını ortaya çıkardı. Bunlar, muhtemelen daha sonra geri dönüp toplanmayı kolaylaştırmak için tek bir yerde toplanmıştı.
Evlerden birinin üzerinde, Domus Pertusa yazan bir yazıt bulunuyor. Bu, birisinin eşyaları için geri döndüğüne ya da insanların rutin olarak evlere girip insanların eşyalarını çalmaya çalıştıklarına işaret ediyor olabilir. Domus Pertusa etiketi şunu da söylüyor olabilir; “Burada ne varsa aldım, içeri girmeye zahmet etme”.
Pompei Şehri, Patlamadan Önce Ne Kadar Önemliydi?
Pompei, sıradan bir Roma şehri değildi ve kesinlikle çalışan bir şehirdi. Tencere ve tavalardan mozaiklere kadar, arkeoloji çalışmalarında bulunan eşyaların işçilik seviyesi ve genel altyapısı, ortalama bir kasabadan daha fazlası olduğunu düşündürmektedir.
Çalışmalarda, insanların muhtemelen eşyalarını almak için bölgeye geri döndüğü ve evlerine tünel kazdıkları görülmektedir. Pompei’de yapılan kazılar, odaların köşelerine saklanmış gümüş eşyalar gibi eşya yığınlarını da ortaya çıkarmıştır.
Pompei’de M.S 79’da yıkılan diğer alanlar, günlük hayata ve oradaki ticaret türlerine dair bir pencere sunuyor. Buralarda çamaşırhaneler, dükkanlar, barlar ve buna benzer alanlar olduğu gibi; örneğin cam ve metal yapımına yönelik kendi atölyeleri olan evler de vardı. Ve, kasabadaki köleleştirilmiş insanların hayatlarına dair ipuçları da görülebiliyor.
Tüm bunlar, çok büyük ölçekte ve tüm sosyal sınıflarda MS 1. yüzyıldaki yaşamın anlaşılmasına yardımcı oluyor.
Pompei’de Kadınların Hayatları, Roma’dan Farklı Mıydı?
Romalı kadınlar çalışıyordu. Ayrıca, bir haneyi yönetiyorlarsa, evin hesaplarını yönetebilmek için okuryazar olmaları ve sayısal becerilere sahip olmaları gerekiyordu. Bazı kadınlar ise kendi işlerinin sahibiydi.
Hakkında bilgi sahibi olunan Pompei’li kadınlardan biri, seçkinlerin üyesi olmayan, özgürleştirilmiş bir kadın olan Julia Felix’ti. 9-10 ev içeren iki ada bloğu satın aldı ve bunları, şehirdeki en büyük mülklerden birini oluşturmak için bir araya getirdi. Julia, ailesinin maddi desteği olmayan, bilgili bir girişimci gibi görünüyor.
M.S 62 yılında, muhtemelen o yıl Pompei’de meydana gelen büyük bir depremden sonra, binasının yan tarafında bir dizi dükkân ve daireleri kiralamak için bir ilan verdi. Açıkça para kazanması gerekiyordu ve kendi mülkünü kiralayarak bir iş kurma görevini üstlendi.
Bu, o zamanlar için oldukça sıra dışı bir durum çünkü, Roma hukuku genellikle kadınların bir vasiye ya da bir erkeğe ihtiyaç duyduğunu belirtiyordu.
Pompei’de Keşfedilecek Şeyler Kaldı Mı?
Pompei’nin hala üçte biri tamamen volkanik materyalin altında kalmış durumda. Son yıllarda, bu kazılmamış alanın kenarında çalışmalar yapılıyor.
Şehir, kötü bir ihmal döneminden geçti. Ancak, Avrupa Birliği’nden gelen büyük miktardaki para sayesinde, kazılanların bakımı ve kalan üçüncü kısmın gelecek nesillere bırakılması için büyük bir koruma kampanyası yürütülüyor.
Pompei’den öğrenebileceklerimiz, bölgenin 1748’de yeniden keşfedilmesinden bu yana çok değişti. Araştırmacılar hem iskeletlerin DNA’sına bakıyor hem de şehirdeki seramik kaplardaki yiyecek kalıntılarını analiz ediyor.
Uzun yıllar boyunca, bu kaplarda sadece kurutulmuş yiyeceklerin saklandığı düşünülüyordu. Ancak, birkaç yıl önce kemikler keşfedildi. Bu da Roma yasalarına aykırı olarak, barlarda domuz eti ve balık güveci gibi sıcak yiyeceklerin de servis edildiğini gösteriyor.
Pompei Hakkında İlginç Bilgiler
M.S 79 yılında, Vezüv Yanardağı’nın patlaması büyük hasara neden oldu. Yangınlar çıktı, çatılar uçtu, sütunlar çöktü. Şehrin sakinlerinin çoğu, çevredeki kırsal bölgelere kaçtı ve yanlarına para, mücevher ve lamba gibi küçük değerli eşyalar aldılar.
Patlamadan sonraki yüzyıllarda, kurtarma ekipleri Pompei’yi keşfettiler. 18. yüzyıldaki ilk resmi kazılar, hazine avı çalışmalarından biraz daha fazlasıydı. Duvar resimleri ve çanak çömlek gibi bazı buluntuların, yeterince yüksek kaliteye sahip olmadıkları düşünüldüğü için kazıcılar tarafından kasıtlı olarak yok edildiğine dair kanıtlar da mevcut.
M.S 63 yılında meydana gelen büyük bir depremin kentte büyük hasara yol açtığı biliniyor. Ancak bilim adamları artık bunun, Vezüv Yanardağı’nın patladığı MS 79’dan önceki yıllarda Pompei’yi sarsan birçok depremden yalnızca biri olduğu konusunda hemfikir. Bu dönemde bazı yapıların birkaç kez onarıldığı görülmektedir.
Burada, amfitiyatro ilk kez 1815 yılında kazıldığında, korkuluk duvarını dikkat çekici bir dizi fresk süslüyordu. İkisi de diğerinden kaçamayacak şekilde birbirine bağlanmış bir ayı ve bir boğa gibi vahşi hayvanların büyük boyalı panelleri ve iki gladyatörün arasında duran bir hakem vardı. Bunların her iki yanında, kanatlı zaferleri veya şamdanlarla aydınlatılmış alanları tasvir eden daha küçük paneller vardı.
Pompei’de, ünlü Mısır tanrıçası İsis’e adanan ünlü İsis Tapınağı’na ek olarak, 20’den fazla evde İsis’in resimleri ve heykelcikleri, genellikle daha geleneksel Roma tanrı ve tanrıçalarının heykelcikleriyle birlikte bulundu.
