Nasreddin Hoca, hangi dönemde ve hangi bölgede yaşadığı net olmasa da fıkraları ile halka mal olan bir kişidir. Yaşadığı döneme ait birçok anlatı vardır. Bu anlatıların tamamında Nasreddin Hoca hiciv unsurlarını mizahi bir şekilde ele alarak çevresindekilerin sevgisini kazanan bir imaj çizmiştir. Nasreddin Hoca’nın bu kadar geniş kitlelerce kabul görmesi ve araştırmaları yapan kişilerin kendi coğrafyalarında yaşadığını düşünmesinin en önemli nedeni, anlattıkları ile halkın ders çıkarabileceği olaylar yaşadığı içindir.

Nasreddin Hoca Hakkında

Nasreddin Hoca, Konya’nın Akşehir civarında yaşadığı iddia edilen ve döneminde birçok kişiye önderlik eden hatırı sayılır bir kişidir. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde yaşadığı tahmin edilen mizah kahramanı ve önemli bir kişi olarak bilinir. Hoca Nasreddin’nin Hortu ile Akşehir arasında bir bölgede yaşadığı rivayet edilir. Nasreddin Hoca’nın hakkında anlatılan pek çok hikaye, onun hazırcevaplığı üzerine ortaya çıkan olaylardır. Hoca, çevresi tarafından kabul gören bir kişidir. Bu nedenle de geniş kitlelerde yaşadığı olaylar ve günümüzde bile anlatılmaya devam eden fıkralar yer alır.

Kaynaklarda yer alan bilgilere göre Nasreddin Hoca, Sivrihisar’ın Hortu köyünde 605 (1208) yılında doğmuştur. Babası bu köyde imamlık yapan Nasreddin Hoca’nın babasının ölümünden sonra bu görevi kendisinin üstlendiği ve Akşehir’e yerleştiği bilinir. Akşehir’de kadılık yapar ve yine burada ölür.

Hoca Nasreddin Gerçekten Yaşadı mı?

Nasreddin Hoca ile ilgili pek çok anlatılan hikaye vardır. Ancak bunların birçoğu efsanevi bir karakter mi yoksa gerçek bir kişi mi olduğu konusunda çelişkide kalan anlatılardır. Hoca Nasreddin pek çok kaynakta gerçekte de yaşamış olan biri olarak geçer. Fakat kaynaklarda verilen bilgilere göre doğum yılları, yaşadığı zaman, ölüm yılları, tarihi kişiliği ya da ailesi gibi konularda netlik yoktur. Bu nedenle de gerçekten var olup olmadığı konusu tartışmalıdır.

Gerçekte Nasreddin Hoca’nın yaşayıp yaşamadığı net olmasa da varlığına dair birçok belge de tarihi kaynaklarda yer etmektedir. Evliya Çelebi Seyahatname’sinde Nasreddin Hoca’dan söz eder. İsmail Hami Danişmend, Selçukname’de Nasreddin Hoca’nın yer aldığına dair bir söylemde bulunur. Hatta Mikâil Bayram, daha önceden de Hoca Nasreddin ile ilgili yapılan araştırmaları kaynak göstererek Nasreddin Hoca’nın Anadolu’da bilinen Ahi Evran olabileceğini kesin bir dille ifade eder. Ancak kaynaklar net olarak kim olduğuna dair bir bilgiyi ne yazık ki vermemiştir.

Nasreddin Hoca’nın Kişiliği

Hoca Nasreddin, fıkraları ve mizahi unsurlarla dolu hayatı ile okuyan ve dinleyen herkesin kendisine ders çıkarabileceği nitelikte olaylar yaşamıştır. Hazırcevap oluşu ve mizah unsurlarını elinde bulunduran bilge bir kişilik olması ile birlikte, hikayeler ile tanınmıştır. Nasreddin Hoca hakkında araştırılan birçok kaynakta onun yaşadığı düşünülen yıllar da göz önüne alınarak hoca hakkında birçok hikaye ortaya çıkmıştır. Hikayelerde de Nasreddin Hoca mizah anlayışı ile ortaya çıkmıştır.

Kişiliğine baktığımızda bilge bir kişi karşımıza çıkar. Bu bilge kişilik hem mizahi anlayışı gelişmiş hem de ermiş bir kişidir. Hoca Nasreddin tam da hakkında anlatılanlar gibi zamanındaki kaynaklar üzerinde bir araştırma yapıldığında bahsedilenlere göre böyle hiciv unsurlarını mizah ile bütünleştiren bir kişidir. Öte yandan Anadolu’nun farklı köylerinde yaşayan ve kadılık yapan gerçek bir Hoca Nasreddin kişiliğinin olduğu da hakkında yapılan araştırmalar tarafından ortaya çıkarılmıştır. Nasreddin Hoca’nın bilinen mezarı günümüzde Konya’da Nasreddin Hoca Türbesi içerisinde yer almaktadır.

Türk Kültüründe Nasreddin Hoca

Hoca Nasreddin Türk halkının mizahi yönünü yansıtan bir efsane gibidir. Fıkralarını dikkatli bir şekilde incelediğinizde Türk halkının eksikliklerini ya da kendine has yapısını mizahi bir dil ile ifade etmekte hiç de zorlanmadığını görürsünüz. Nasreddin Hoca’ya gelen birçok köylü, sorunlarını ona anlattığında hoca akıl veren bir konumda yer alır. Bu da Nasreddin Hoca’nın Türk kültürü içerisinde güven veren ve önemli bir yerde olduğunu gösterir.

Araştırmalara bakıldığında Hoca Nasreddin ile ilgili binlerce hikaye vardır. Hikayelerin bu kadar çok sayıda ortaya çıkmasının birkaç nedeni olduğu düşünülür. Bunların ilki hocanın Akşehir, Sivrihisar ya da Konya dolaylarında yaşadığı için geniş bir coğrafya içerisinde bir kitle tarafından tanındığı ile ilgilidir. Bu kadar çok kişi tarafından tanınan bir hoca ile ilgili hikayeler de sayıca çok olacaktır. İkinci neden ise anonim birçok anlatının dolaşmasından kaynaklı olarak bunların zaman içerisinde üsluptan dolayı Nasreddin Hoca’ya atfedilmesidir. Zira bazı hikayeler Nasreddin Hoca’yı kafasına göre sözler söyleyen ve biraz akli sorunları olan biri gibi göstermeye çalışmıştır.

Her iki türlü de olsa Hoca Nasreddin döneminde saygın bir kişiliktir. Bunun beraberinde de anlattığı birçok hikaye ile ve yaşadığı olaylar sayesinde birçok kişinin örnek aldığı ve akıl danıştığı bir kişilik olmuştur. Hoca Nasreddin, dönemine göre olaylara birçok kişinin yaklaşmadığı açılardan yaklaşmış ve herkesin dikkatini çeken çözümler üretmiştir.

Nasreddin Hoca Fıkraları

Hoca Nasreddin, çevresine öğrettikleri ve anlatılan hikayeler ile Türk halkının belleğinde yer eden önemli bir kişiliktir. Nasreddin Hoca fıkralarında yer alan konular, Batı ve Doğu ülkelerinde bulunan yaygın fıkralarda işlenenlerle kıyaslanabilir. Hatta bunların Tayland, Pencap ve Türkistan ile Almanya, Fransa, İngiltere, İber yarımadası, Baltık ülkeleri ve İskandinavya, Kuzey Afrika, Mısır ve Sudan dahil koca bir coğrafyayı kapsadığı görülür.

Hoca Nasreddin fıkralarından bazıları şu şekildedir:

Ya Tutarsa?

Hoca, günün birinde kepçeyi, tencereyi alıp Akşehir Gölü’nün kıyısına gider; başlar elindeki kepçeyle bir şeyler yapmaya. Bu durumu görenler merakla izlemeye başlar. İçlerinden biri dayanamayıp sorar: “Hocam, ne yapıyorsun?”

“Görmüyor musunuz? Göle yoğurt mayalıyorum.”

“İlahi Hocam, hiç göl maya tutar mı?”

“Arkadaşlar, dostlar, ben de biliyorum tutmayacağını; ancak, ya tutarsa!”

Aynı Yöne Gittiğimi Görmemek İçin

Hoca bir gün eşeğe ters binerek giderken, karşısına çıkanlar merakla sorarlar: “Hoca Efendi, niçin eşeğe ters biniyorsun?”

Hoca gülümseyerek cevap verir: “Eşekle aynı yöne gittiğimi görmemek için…”

Bizim Eve Geliyor

Günün birinde Hoca’nın komşularından birisi vefat eder. Hoca da komşu hakkı diyerek başsağlığı dilemeye gider. Bu sırada evdekiler yüksek sesle ağlamaktadır. “Ah, bizi bırakıp da nereye gidiyorsun, hem de ocağı, ateşi olmayan yere…”

Hoca bu sözleri iyice dinledikten sonra ev sahibinden izin ister ve doğruca evine gelerek hanımına; “Hanım, hanım! Sorma başımıza gelenleri, söylenenlere bakılırsa rahmetli komşumuz bizim eve geliyor.” der.

Yorgan Gitti Kavga Bitti

Bir gece Hoca Nasreddin ile hanımı odalarına çekilirler. Ancak bir süre sonra dışarıdan gelen gürültü patırtı sesleri ile uyanırlar. Mevsim kıştır, Hoca Efendi aceleyle üzerine yorganını alarak dışarıya çıkar. Bakar ki birkaç genç kavga etmektedir. Hemen onlara öğüt vermeye başlar: “Yapmayın, etmeyin.” derken, olacak bu ya, Hoca’nın üzerindeki yorgan da bir taraflara düşer.

Gürültü patırtı çıkaranların bir kısmı kavga eder gibi görünürken bir kısmı da yorganı kaptıkları gibi kaçarlar. Bir süre sonra adamlar kavgayı bıraktıklarında Hoca bir de ne görsün? Yorgan gitmiş.

Hanımı, üzgün bir şekilde eve dönen Hoca’ya sorar: “Ne oldu Efendi? Hani yorganın nerede?” Hoca yorganı kaybetmenin üzüntüsüyle; “Sorma hatun, kavganın sebebi bizim yorganmış; yorgan gitti, kavga bitti.” diye cevap verir.