25 Nisan 1915’te Avustralyalı askerler, bugün Çanakkale’de Gelibolu Yarımadası’nda Anzak Koyu olarak adlandırılan yere çıktılar. O gün karaya çıkan 16.000 Avustralyalı ve Yeni Zelandalının büyük çoğunluğu için bu ilk savaş deneyimleriydi.
O akşama kadar bunların 2,000’i ölmüş ya da yaralanmıştı. Çanakkale Savaşı, Anzaklar için bir başarısızlıktı. Ancak, her iki tarafın da orada gösterdiği cesaret, dayanıklılık ve dostluk, dünya tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur.
Savaşın Temelleri
Savaş; başta İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya olmak üzere Müttefik devletleri ve onların imparatorluklarını merkezi güçlerle karşı karşıya getirdi: Almanya, Avusturya-Macaristan ve Türkiye ile Orta Doğu’nun büyük bölümünü kapsayan Osmanlı İmparatorluğu.
Fransa ve İngiltere ile ana rakipleri Almanya, Fransa ve Belçika boyunca uzanan bir siperler kompleksine yerleştiler. Tam bir yıl süren savaş, yalnızca daha derin ve daha karmaşık siperlerin kazılmasına ve kimsenin olmadığı topraklarda sonuçsuz saldırılara neden oldu.
Batı cephesinin çıkmaza girmesiyle birlikte, Amirallik Birinci Lordu Winston Churchill ve Birinci Deniz Lordu Amiral Sir John Fisher liderliğindeki İngiliz yüksek komutanlığı; Türkiye’yi savaş dışı bırakmak, Bulgaristan ve Yunanistan’ı müttefiklerin yanına çekmek ve Kafkasya’da Rusya’ya karşı Türk taarruzunu durdurmak için Dardenalles Boğazları’ndan bir İngiliz filosu gönderecek ve bir ordu çıkaracak bir saldırı planı geliştirdi.
Şafakta Gelibolu’ya İniş
25 Nisan 1915’te 16.000 Avustralya ve Yeni Zelanda askeri, Gelibolu Yarımadası’nı ele geçirme harekatının bir parçası olarak, Anzak Koyu olarak bilinen yere çıkarma yaptı.
İngilizler, Çanakkale Boğazı olarak bilinen dar boğazlardan geçerek İstanbul’u geçirmeye ve böylece Kafkasya’da Osmanlı kuvvetleriyle çatışan Rus müttefikleri üzerindeki baskıyı hafifletmeye çalışıyordu.
Mayın tarlaları ve kıyıdaki topçular, boğazı ele geçirmeye yönelik ilk deniz girişimlerini engelleyince, Türk savunmasının üstesinden gelmek için yarımadaya asker çıkarılması gerektiğine karar verildi.
Türk Askerlerin Direnişi
Anzaklar sahile vardığında; karanlıkta ilerlemeye başladıklarında birçok birlik birbirinden ayrıldı. Türk askerleri güçlü kalmaya devam etti ve Anzaklar yıkıcı topçu bombardımanlarına maruz kaldı. Kuşluk vakti, Mustafa Kemal Atatürk komutasındaki Türk takviye birlikleri gelmişti. Atatürk’ün askerlerine verdiği emir şöyleydi;
“Ben size savaşmayı emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Bizim ölmemiz için gereken süre içinde başka birlikler ve komutanlar gelip yerimizi alabilir.”
Yüksek yerlerdeki hedeflerini güvence altına almakta başarısız oldukça Anzakların pozisyonu giderek daha tehlikeli bir hal aldı. Türk askerleri, şiddetli bir karşı saldırı düzenleyerek Anzakların ele geçirdiği toprakların çoğunu geri aldılar.
O akşam; 1. Avustralya Tümeni Komutanı William ve Anzak Komutanı, Akdeniz Seferi Kuvvetler Başkomutanı General Sir Ian Hamilton’a müttefik kuvvetlerinin yarımadadan çekilmesini tavsiye etti.
Kraliyet Donanması’na danıştıktan sonra Hamilton tahliyeye karşı çıkmaya karar verdi ve birliklere siper kazmalarını emretti. Doğaçlama ve sığ siperlere geri çekilen Anzaklar kritik bir ilk gece boyunca dayandılar. O ilk akşam, 16.000 asker karaya çıkarılmıştı ama 2.000’den fazlası ölmüş ya da yaralanmıştı.
Sonuçsuz Hücumlar
25 Nisan 1915’te, müttefikler, beş sahile çıkarma yaptı. Anzak birlikleri, Gelibolu boyunca ilerlemek ve Türk takviye kuvvetlerinin önünü kesmek amacıyla, yarımadanın Ege tarafına çıkarma yaptı.
Gece saat 04:00’teki Avustralyalıların ilk dalgası, başlangıçta planlanandan 3 km daha kuzeyde, hafifçe savunulan Arı Burnu’nun hemen güneyindeki sahile ulaştı. Doğru haritalar olmadan ve bilinmeyen bir bölgede yapılan Anzak taarruzu, Osmanlı takviye birliklerinin çıkarma bölgesinin üzerindeki tepelere akın etmesi ve savunmanın sertleşmesiyle durakladı.
Türk askerleri karşı saldırıya geçince, Anzaklar yaklaşık 2000 asker kaybettikten sonra karaya çıktı. Diğer müttefik askerler, Gelibolu’nun diğer bölgelerine çıkarma yapmış, ancak hiçbiri hedeflerinin yakınına bile ulaşamamıştır.
Osmanlı takviye birlikleri tüm muharebe alanlarına ulaşınca, savaş, makineli tüfek ateşi ve topçu mermileriyle biçildiği bir yıpratma savaşına dönüşmüştür.
Avustralya ve Yeni Zelanda birlikleri diğer sahillere çıkarıldı ve makineli tüfeklerle savunulan bölgelere karşı sonuçsuz hücumları genişletti. Türk askerlerinin 18 Mayıs’taki büyük bir saldırısında, Anzak birliklerini denize döktü. Sonraki aylarda, Anzak askerlerinin sayısı 5 tümenden 15’e, Türk askerlerininki ise 6 tümenden 16’ya çıkarıldı.
Savaş hız kesmeden devam ederken, daha fazla çıkarma her iki taraf için de saldırı eylemlerinde daha fazla başarısızlığa neden oldu…
Anzakların Çıkmazı ve Geri Çekilmesi
Devam eden 8 ay boyunca, Avustralyalılar ilk gün aldıkları mevzilerden daha fazla ilerleyemediler. Daha güneydeki İngiliz ve Fransız kuvvetleri de mevzilerinden çıkamadı.
Kasım 1915’e gelindiğinde, daha fazla Türk takviyesi ve Alman teçhizatıyla birlikte, çıkmazın devam edeceği belliydi. İngiliz Genelkurmay Başkanı Lord Kitchener burayı ziyaret etti ve İngiliz Kabinesi’ne genel bir tahliye yapılmasını tavsiye etti.
Aralık 1915’in sonlarında Anzaklar neredeyse hiç kayıp vermeden başarıyla tahliye edildi ve 20 Ocak 1916’da tüm Müttefik birlikleri yarımadadan çekildi.
Çanakkale Savaşı’nın Avustralya İçin Önemi
Avustralya İmparatorluk Kuvvetleri tarafından Gelibolu’da gerçekleştirilen muharebeler, Avustralya askeri tarihinin temel efsanesi ve federe Avustralya’nın güçlü bir sembolü olarak kabul edilmektedir.
Çanakkale Savaşı askeri bir başarısızlıktı ancak Anzakların savaş boyunca sergiledikleri dayanıklılık ve cesaret gibi özellikler, hem Avusturalya’da hem de Türkiye’de önemli oldu. Öyle ki, Mustafa Kemal Atatürk, çocuklarını savaşa gönderen Anzak annelerine şöyle bir mektup yazmıştır;
“Bu memleketin topraklarında kanlarını döken kahramanlar! Burada, dost bir vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükunet içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yan yana koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve rahat uyuyacaklardır. Onlar bu topraklarda canlarını verdikten sonra, artık bizim evlatlarımız olmuşlardır.”
