Osmanlı İç Savaşı olarak da bilinen Osmanlı Fetret Devri; 20 Temmuz 1402’den 5 Temmuz 1413’e kadar sürdü. 1402 yılında Ankara Savaşı’nda babalarının yenilgiye uğraması üzerine Sultan I. Bayezid’in oğulları arasında yapılmıştır.
Timur Mehmed Çelebi’yi padişah olarak ilan etmesine rağmen, kardeşleri İsa, Musa, Süleyman ve Mustafa Çelebi bunu kabul etmeyi reddetmiş ve tahtı kendileri için talep etmişlerdir. Sonuç da bir iç savaşın başlaması olmuştur. Fetret Devri, Mehmet Çelebi’nin Sultan I. Mehmed olarak taç giyene ve imparatorluğu yeniden kurana kadar 11 yıldan fazla sürmüştür.
Fetret Devri Nasıl Başladı?
Sultan I. Bayezid’in 1403 yılında ölümünün ardından oğulları arasında, Fetret Devri olarak anılan bir iç savaş başlamıştır. Bayezid’in en büyük oğlu Süleyman, Edirne’den yeni ele geçirilen Bulgaristan’ı, tüm Trakya’yı, Makedonya’yı ve Kuzey Yunanistan’ı yönetmekteydi. İsa ise Bursa’da bağımsız bir hükümdardı. Mehmet ise Amasya’da bir krallık kurmuştu.
Mehmed ve İsa savaşa girmiş, Ulubad savaşından sonra 1403 yılında İsa İstanbul’a çekilmiş ve Mehmed de Bursa’yı ele geçirmiştir. Mehmed ile İsa arasında gerçekleşen savaş, Mehmed’in zaferiyle sonuçlandı. Sonunda, Mehmed’in ajanları İsa’yı hamamda öldürmüştür.
Fetret Devri’nde Anadolu
Timur’un orduları Anadolu’dan çekilirken, İsa ilk başta Osmanlı tahtı için yapılan mücadelelerde başarıya en hazır şehzade gibi görünüyordu. İktidar merkezi çevre bölgelerde bulunan ve yakın zamanda Osmanlı’nın Rum vilayetinde lunan kardeşi Mehmed’in aksine, 1402 yılının Kasım ayına gelindiğinde İsa, ailesinin asıl merkezi olan Bitinya üzerinde hak iddia ediyordu ve muhtemelen Bursa’yı çoktan kontrol etmişti.
Timur’un ordularının Ağustos başında Bursa’yı yağmalamasının ardından Timur, şehri Osmanlı himayesine aldığı I. Bayezid’in kardeşi Savcı’nın oğluna devretti. İsa’nın, Savcı’nın bu oğlundan iktidarı nasıl aldığı tam olarak bilinmemekle birlikte, Ceneviz kolonisi Pera’nın kayıtları, Ocak 1403’e gelindiğinde İsa’nın Anadolu’daki egemen Osmanlı hükümdarı olarak görüldüğünü açıkça ortaya koymaktadır. Ancak, İsa’nın Bursa’daki hükümdarlığı uzun sürmedi. Pera kayıtları, aynı yılın 18 Mayıs’ında yerine kardeşi Mehmed Çelebi’nin Bursa hükümdarı olarak geçtiğini bize bildirmektedir.
Bu iktidar değişikliği için belirleyici olay, 9 Mart ile 18 Mayıs arasında tarihlenmesi gereken Ulubad Savaşı’dır. Mehmed, zaferini büyük ölçüde Germiyan beyliğinin hükümdarı II. Yakub ile yaptığı ittifaka borçluydu. İsa, Ulubad’daki yenilgisinin ardından Bizans İmparatoru VII. John’un yanına İstanbul’a sığınmıştır. Ancak 18 Mayıs 1403’te Bizans’la antlaşması olan kardeşi Emir Süleyman’ın aracılığı ile Anadolu’ya dönmüştür.
İç Savaş Devam Ediyor
Mehmed, İsa’nın yokluğunda kazandığı zaferden yararlanarak kendisini Yıldırım Bayezid’in Anadolu’daki mirasının varisi olarak tanıtmıştır. Siyasi açıdan çok önemli bir şehir olan Bursa’ya giren Mehmed, burada babası için tahta çıkma törenleri ve cenaze törenleri düzenlemiş ve üzerinde Timur’un adının yanında kendi adının da yer aldığı bir para basarak bölgedeki hakimiyetini daha da ilan etmiştir.
Ancak İsa, kısa süre sonra Anadolu’ya dönmüş ve bölge yeniden iç savaşa sürüklenmiştir. Muhtemelen Süleyman’ın sağladığı bir orduyla İsa, önce Karasi ilçesini işgal etmiş, ardından kuzeybatı Anadolu’daki Beypazarı ve Sivrihisar kasabalarını ele geçirmiştir.
Karaman’a askeri operasyon düzenledikten sonra da Bursa’ya inmiştir. Ancak şehir Mehmed’e sadık kalmış ve İsa şehri kuşatıp yakmak zorunda kalmıştır. Bu durum iki kardeş arasında yeni bir çatışmaya yol açmış ve bu çatışmayı yine Mehmed kazanmıştır.
İsa, ikinci yenilgisinin ardından ordularıyla Ankara’ya saldırarak Gerede yakınlarında Mehmed ile üçüncü kez karşı karşıya getirdiği Kastamonulu İsfendiyar ile ittifak yapmıştır. İsa bir kez daha mağlup olunca, kardeşine karşı bu kez Cüneyd ve Batı Anadolu beylikleriyle bir ittifak daha kurmuştur.
Ancak bu arada Mehmed, Karaman beyliği ve at bakımından zengin olan Dulkadır aşiret konfederasyonuyla da ittifaklar kurmuştu. Mehmed’in Dulkadır’la olan önemli ittifakı, Dulkadırlı bir prensesle evlenmesiyle pekişti. Muhtemelen yeni müttefiklerinin yardımıyla Mehmed, İsa ve Cüneyd’i yenmeyi başardı ancak sonunda yakalanıp Eskişehir’de boğuldu.
Süleyman’ın Fetret Devrindeki Rolü
Bu süreçte Timur, Bayezid’in hayatta kalan diğer oğlu Musa’yı Germiyanlı Yakub’un gözetimine bıraktı. Mehmed’in kardeşinin serbest bırakılması talebinde bulunmasının ardından, Musa serbest bırakıldı.
Süleyman, İsa’nın ölümünden sonra büyük bir kuvvetle boğazları geçti ve önce başarılı oldu. 1404 yılının Mart ayında, Anadolu’yu işgal etti ve aynı yılın sonlarında Bursa ve Ankara’yı ele geçirdi. Mehmed, Anadolu’da 1405’ten 1410’a kadar süren çıkmazda, Süleyman’ın Güneydoğu Avrupa’daki topraklarına saldırmak üzere Musa’yı küçük bir kuvvetle Karadeniz üzerinden Trakya’ya gönderdi.
Bu eylem sonucunda Süleyman Trakya’ya çağrıldı ancak Musa ile arasında kanlı bir savaş çıktı. Süleyman başlangıçta üstünlük sağladı ve 1410’da Kosmidion savaşını kazandı, ancak ordusu 1411’de Edirne’de Musa’ya kaçtı ve Musa’nın emriyle Süleyman’ın başı kesildi. Bundan sonra Trakya’nın Osmanlı hakimiyetine hakim oldu.
Mehmed ve Musa’nın Savaşı
Fetret Devri süresince Bizans imparatoru Süleyman’ın müttefiki olduğundan, Musa İstanbul’u kuşattı. Mehmed’in Osmanlıları, İstanbul’u Musa’nın Trakya Osmanlılarına karşı savundu.
Mehmed, kardeşinin güçlerine karşı birçok sonuçsuz saldırı başlattı ve topraklarında patlak veren isyanı bastırmak için Boğaz’ı tekrar geçmek zorunda kaldı. Musa, artık İstanbul kuşatmasını yoğunlaştırıyordu.
Mehmed Trakya’ya döndü ve Sırp Despot Stefan Lazareviç’in yardımına başvurdu. Bugünkü Samakov kentinte, Çamurlu ovasında rakip Osmanlı kardeşlerinin orduları çarpıştı. Mehmed Ağasının Yeniçerileri Hasan sütunların önüne çıktı ve savaşçıları taraf değiştirmeye ikna etmeye çalıştı.
Musa, Hasan’ın üzerine giderek onu öldürdü, ancak Hasan’ı takip eden bir subay onu yaraladı. Musa’nın Osmanlıları cesurca savaştı ancak savaşı Mehmed ve müttefikleri kazandı. Musa kaçtı ve sonunda yakalanıp boğuldu.
Mehmed, Musa’nın ölümüyle merhum Sultan I. Bayezid’in hayatta kalan tek oğlu Sultan I. Mehmed oldu. Fetret Devri, Osmanlı tahtında fazlasıyla tipik hale gelecek olan kardeş katliamının bir örneğiydi.
Fetret Devri’nin Osmanlı Tarihindeki Önemi
Fetret Devri, daha sonraki Osmanlı İmparatorluğu için biçimlendirici bir rol oynamasına rağmen, olaylar büyük ölçüde bilinmemektedir. Bunun nedeni, dönemin siyasetinin birçok iç hizip ve dış gücü içeren aşırı karmaşıklığıdır.
O yıllar, herkes için oldukça olaylı geçmişti. Osmanlılar için tehlikede olan, Orta Asya’nın güçlü fatihi Timur’un yarattığı büyük askeri ve siyasi meydan okumanın ardından bölgedeki hakim güç olarak varlıklarıydı.
Timur’un meydan okumasının kökleri, Cengiz Han’ın siyasi mirasında yatıyordu. Bu miras, Osmanlıların fazlasıyla aşina olduğu bir mirastı; zira kendi ataları Orta Asya’dan gelmiş ve Moğol fetihlerinin ardından tarihin ilgi odağı olmuştu. Osmanlıların 1402’den sonra Timur’un sunduğu dış meydan okumanın yanı sıra, birçok başka meydan okumayla da karşı karşıya kaldığını gördük.
Bunlar, Anadolu beyliklerinin yeniden canlanmasından, Rumeli’deki Hıristiyan güçlerin güçlenen konumundan ve son fakat bir o kadar da önemlisi, kökleri I. Murad’ın hükümdarlık dönemine kadar izlenebilen kendi toplumlarındaki iç bölünmelerden kaynaklandı. 1402’den sonra Bayezid’in oğulları hem iç hem de dış birçok kişi ve grubun biatını kazanmak ve sürdürmek zorunda kaldı.
Fetret devrinin Osmanlı şehzadeleri, karmaşık siyasi dünyada, düşmanları olan Anadolu beylikleri ve Rumeli’nin Hıristiyan güçleri gibi farklı hayatta kalma stratejileri benimsediler. Osmanlı şehzadeleri rakiplerine karşı üstünlük sağlamaya çalışırken, düşmanları da onları bölmeye çalışırken ittifaklar kurulup bozuldu. Sonuçta, yalnızca Çelebi Mehmet iç savaşın çalkantılı siyasi sularında yol alabilecek kadar akıllı ve şanslıydı.
