Osmanlı’da Lale Devri olarak bilinen dönem 1718 – 1730 yılları arasındaki 12 senelik süreci ifade etmektedir. 1718 senesinde Avusturya ve müttefiki Venedik ile imzalanan Pasarofça Antlaşması’ndan sonra Lale Devri başlamıştır. 1730 senesinde de Patrona Halil İsyanı ile de bu ilgi çekici devir sona ermiştir.
Lale Devri adından da anlaşıldığı üzere zevk ve sefa yılları olarak biliniyor. Bu dönemde Osmanlı’nın başında Padişah III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa vardır. Lale Devri, Osmanlı tarihinin en çok tartışmaya yol açan dönemlerinden birisidir. Aslında Osmanlı kaynaklarında Lale Devri adına sahip bir dönem bulunmuyor. Bu dönem ismini çok sonradan almıştır.
Lale Devri Nasıl Başladı?
1718 yılında Avusturya ve Venedik ile imzalanan Pasarofça Antlaşması’ndan sonra Lale Devri başlamıştır. Lale Devri, barış ve reform dönemi olarak biliniyor. Lale Devri, Osmanlı’nın Batı’ya özendiği ve Batı’dan referans aldığı dönem olarak görülüyor. Bu devirde, Padişah III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın talebiyle reform çalışmaları yapılmıştır. Bu reformlar ile askeri, idari ve ekonomik sistemin düzenlenmesi ve yeni çağa ayak uydurması planlanmıştır. Bu dönem, ismini İstanbul’la özdeşleşen çiçek olan Lale’den almıştır. Bu ismi Yahya Kemal Beyatlı vermiştir.
Lale Devri’nin en belirgin özelliği, devlet ricalinin ve çevrelerindeki insanların lüks içinde yaşamasıdır. Özellikle Kağıthane’de inşa edilen Sadabad Sarayı, yeni bir eğlence tarzının sergilendiği bir merkez haline gelmiştir. Yaz aylarında Çırağan’da keyifli zaman geçirme, kış aylarında ise helvalı sohbetler ve umursamaz eğlence ön plana çıkmıştır.
18. yüzyıldan itibaren Lale Devri’nde Batı’nın örnek alınmasıyla bir süreç yaşanmıştır. Askeri alan başta olmak üzere yaşam tarzı da değişmeye başlamıştır. Yeni saraylar inşa edilmiş, Batı tarzı mobilyalar ve ev dekorasyon ürünleri getirilmiş ve kültürel gelişmeler yaşanmıştır. Ancak, tüm bunlar sadece elit kesimlerle sınırlı kalmıştır.
Bu dönemi sona erdiren Patrona Halil İsyanı, iktidar mücadelesinin bir sonucu olarak görülmektedir. Osmanlı devlet yapısındaki bozulma da isyanın sebepleri arasında gösterilmektedir. Lale Devri’ndeki reform çalışmaları, devletin durumunu ve toplumun yaşam koşullarını iyileştirme amacıyla yapılmış olsa da halkı da kapsayan önemli bir gelişme görülmemiştir. Aksine, ülkenin kötü ekonomisi nedeniyle ciddi bir israf yaşanmıştır. Ayrıca, İran ile yapılan savaşta da kötü bir durumla karşılaşılmıştır.
Neler Değişti?
Lale Devri’nde yapılan bazı yenilikler de şunlar:
- Çeşitli Avrupa ülkelerine elçilikler gönderilmiş ve bu sayede Avrupa’yı yakından tanıma fırsatı olmuştur.
- Matbaa ilk kez getirilmiştir.
- Çiçek hastalığına karşı aşı uygulaması başlamıştır.
- Yangınlara karşı, “Tulumbacılar” adı verilen itfaiye birliği kurulmuştur.
- Çini atölyeleri ve kâğıt fabrikaları açılmıştır.
- İlk kez çeviri konseyi kurulmuştur. Osmanlı tarihindeki, çeviri çalışmalarının gelişmesindeki en büyük adım bu konseyin açılmasıdır.
- Avrupa mimarisine göre çeşitli saraylar inşa edilmiştir.
- Kitap basımı konusunda gelişim sağlanmış ve dini kitaplar dışındaki kitapların da basımı yapılmıştır.
- Tıp alanında çeşitli gelişmeler sağlanmış ve kitaplar basılmıştır.
- Yapıların işlemesinde genellikle abartılı lale motifleri kullanılmıştır.
- Devlet, edebiyata önem vermiş ve şairleri desteklemiştir.
- Üç ambarlı gemilerin yapımı tekrardan başlamıştır.
Lale Devri’nde yaşanan en önemli gelişmeler kısaca bunlardır. Bu gelişmeler, oldukça iyi görünse de halka pek yararı yoktu ve ekonomik olarak halk sıkıntıdaydı. Zamanla halk ve askerler durumdan rahatsız olmaya başladı.
Tüm bu sebepler bir araya geldiğinde, yeniçeri gruplarını harekete geçirmek zor olmadı. Bazı çıkar grupları ve mevcut iktidarın dışına itilmiş ileri gelen aktörler, yeniçeri kitlelerini harekete geçirerek Lale Devri‘nin sonunu getiren bir isyanı başlattı.
Tarih kitaplarında 1730 yılı, Osmanlı’da “Lale Devri’nin sona erdiği tarih” olarak kaydedilmiştir. 12 yıllık süre sonucunda talep edilen reformlar tam olarak uygulanamamıştır. Lale Devri’nde yapılan reform hareketlerinin çoğu askeri alanda gerçekleştirilmiştir. Askeri alan dışında yapılan yenilikler, halk tarafından kabul görmemiş olup genellikle de başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
Patrona Halil İsyanı
İsyanı başlatan ve isyana ismi verilen Patrona Halil, 17. Ağa Bölüğü’nde görev yapan bir yeniçeridir. Patrona Halil’de içinde bulundukları durumdan pek hoşnut değildi ve 28 Eylül 1730 tarihinde 17 yeniçeriyle beraber isyan başlattı. İsyanı başlatan yeniçeriler, saraya doğru yürümeye başladılar ve içeriden 4 kişiyi istediler. Saraydaki bu 4 kişi, Sadrazam İbrahim Paşa, Şeyhülislam Abdullah Efendi, Mehmet Paşa ve Mustafa Paşa’ydı. İsyan bastırılamayınca, Padişah III. Ahmet istedikleri 4 kişiyi boğdurdu ve cesetlerini yeniçerilere teslim ettirdi. Yeniçeriler istediklerini elde etmişlerdi ancak yine de geri çekilmediler ve isyana devam ettiler. Bundan dolayı da III. Ahmet tahtı bırakmak zorunda kaldı ve yerine yeğeni olan I. Mahmut geçti.
Patrona Halil isyandan sonra, Divan-ı Hümayun toplantılarına zorla katılmaya başladı ve toplantıda saygısızlık sergiliyordu. İsyandan sonraki 46 gün boyunca toplantılara katıldı ve devlet yönetiminde etkisi oldu. İsyandan 46 gün sonra I. Mahmut, Patrona Halil’in ölüm emrini verdi ve Topkapı Sarayı’nda Patrona Halil ile beraber olan 18 arkadaşı öldürüldü.
