İttihat ve Terakki Cemiyeti, takvim sayfaları 21 Mayıs 1889’u gösterdiği gün kurulmuştur. İttihat ve Terakki Cemiyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde faaliyet gösteren bir siyasi örgüttü. Cemiyetin temel hedefi, imparatorluğun çöküşünü engellemek ve onu yeniden güçlendirmekti. Bu amaç doğrultusunda, modernleşme, milliyetçilik ve toprak bütünlüğü gibi idealleri savunuyordu.
İttihat ve Terakki Cemiyeti, Osmanlı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu zorlu dönemde, ülkenin siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlarına çözüm bulmayı hedefliyordu. Bu çerçevede, eğitim reformları, ekonomik kalkınma projeleri ve adalet sisteminin güçlendirilmesi gibi faaliyetlerde bulundu. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin amacı, Osmanlı İmparatorluğu’nu güçlendirmek ve onu yeniden yükselişe geçirmekti. Cemiyet, siyasi, askeri ve kültürel alanda bir dizi faaliyette bulundu. Örgüt, modernleşme çabalarını desteklemek amacıyla eğitim kurumları, gazeteler ve dernekler kurdu.
Ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu’nun toprak bütünlüğünü korumak için çeşitli politikalar izledi. İttihat ve Terakki Cemiyeti, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nda birçok önemli siyasi figür yetiştirdi. Örgüt, genç Osmanlı subayları arasında popülerlik kazandı ve onları siyasi arenada etkin bir şekilde kullanmayı başardı. Cemiyet, Osmanlı İmparatorluğu’nda modernleşme çabalarını desteklemiştir ancak, merkeziyetçi politikaları ve otoriter yönetim tarzı eleştirilere neden olmuştur. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin faaliyetleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerindeki siyasi atmosferi etkiledi ve imparatorluğun geleceğine yön verdi.
İttihat ve Terakki Cemiyeti Neden Kuruldu?
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin güncel Türkçemiz ile anlamı Birlik ve İlerleme Derneği’dir. Dernek, Osmanlı İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu durumundan kurtarılması için bir grup öğrenci tarafından kurulmuştur. İlk kurulduğu zaman dernek, İttihad-ı Osmanî Cemiyeti adına sahipti. Derneği, ilk olarak İshak Sükuti, İbrahim Temo, Abdullah Cevdet, Çerkez Mehmed Reşid Bey adındaki dört öğrenci kurmuştur.
Bu gençler, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumdan ve II. Abdülhamid’in yönetiminden rahatsızlık duydukları için böyle bir adım atmaya karar verdiler. Ülkenin bulunduğu durumdan kurtulması için II. Abdülhamid yönetiminin yıkılması gerektiğini düşünüyorlardı. Bu nedenle de bu cemiyeti kurdular ve örgütlenmeye başladılar. Cemiyet her cuma günü farklı yerlerde toplantılar yaparak kararlar almaya başladı. II. Abdülhamid, böyle bir derneğin kurulduğunu 1892 yılında öğrendi. Öğrendikten sonra da cemiyetin üyeleri zamanın hafiyeleri tarafından yakın takibe alındı.
30 Eylül 1895 tarihinde, Müslüman halk ile Ermeniler arasında çatışmalar başladı ve bu çatışmalar üç gün sürdü. Bu çatışmaların olduğu sırada da cemiyet üyeleri, propaganda yaparak halka bildirgeler dağıttılar. Çatışmalar sona erdikten sonra, birçok cemiyet üyesi tutuklandı veya sürgüne gönderildi. Sürgüne giden üyeler, gittikleri ülkede de faaliyetlerine devam ettiler ve cemiyetin eylem merkezlerini kurdular.
Cemiyet üyeleri bu olaylardan sonra II. Abdülhamid’i tahttan indirip yerine V. Murad’ı geçirmek istiyordu. 1896 yılında cemiyet üyeleri Zeki Paşa’ya karşı bir suikast hazırlıyorlardı. Ancak bu durum öğrenildi ve suikast gerçekleşmedi. Bunu öğrenen Sultan II. Abdülhamid’de büyük bir tutuklama operasyonu yaptırdı. Cemiyetten 630 kişi tutuklandı ve bu kişilerden 78 tanesi vapura bindirilerek sürgün edildi.
II. Meşrutiyet Dönemi
23 Temmuz 1908 tarihinde II. Meşrutiyet gerçekleşti. İttihat ve Terakki Cemiyeti direkt olarak bir hükümet kurmak yerine kurulan hükümeti kontrol etmeyi seçti. Kısa bir süre sonra Selanik’te gizlice toplandılar ve artık siyasi fırkaya dönme kararı aldılar. Bir süre cem cemiyet hem de fırka olarak yollarına devam ettiler.
22 Eylül 1909 tarihinde cemiyet Selanik’te yine gizli bir toplantı düzenledi. Mustafa Kemal Atatürk’te bu toplantıya katılmıştı. Trablus delegesi olarak toplantıya katılan Mustafa Kemal, cemiyette askerlerin bulunmaması gerektiğini savundu. Sadece siyaset yapacak olanların cemiyette olması gerektiğini, askerlik yapanların cemiyetten ayrılması gerektiğini ve cemiyette bulunmak isteyen askerlerin, askerlikten istifa etmesi gerektiğini söyledi. Mustafa Kemal’e neredeyse hiç kimse katılmadı, Sadece Kazım Karabekir onu destekledi. Bu kongreden sonra Mustafa Kemal 1919 yılına kadar siyasetle ilgilenmedi.
23 Ocak 1913 tarihinde, Enver Bey öncülüğündeki bir grup cemiyet üyesi, toplantı yapan hükümet üyelerini bastılar. Kamil Paşa’nın kafasına silah dayadılar ve istifaya zorladır. Bu olaylardan sonra İttihat ve Terakki Fırkası askeri darbe yaparak iktidarı ele geçirmeyi başardı.
1914 yılında cemiyetin üst yönetimi, hükümete ve mevcut padişaha haber vermeden Almanya devleti ile gizli bir anlaşma imzaladı. Bu anlaşma sonucunda Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı’na Almanya’nın saflarında katılmak zorunda kaldı. Gizlice yapılan bu anlaşma nedeniyle cemiyet içerisinde gruplaşmalar başladı ve bölünmeler oldu. I. Dünya Savaşı’ndaki kesin yenilgiden sonra 8 Ekim 1918 tarihinde hükümet resmen istifa etti.
Cemiyetin Sonu
1 Kasım 1918 tarihinde de olağanüstü kongre yapıldı. Bu kongrenin sonucunda İttihat ve Terakki Fırkası kendini feshetti. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin kapanmasının, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş sürecine ve Kurtuluş Savaşı’nın başlamasına da etkisi olmuştur. Bu cemiyetin eski üyeleri, Milli Mücadele’ye katılarak Türk milletinin bağımsızlığı için mücadele etmiş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına öncülük etmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin mirası, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra da etkisini sürdürmüştür. Bu cemiyetin bazı üyeleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda ve yönetiminde önemli roller üstlenmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin mirası, Türk devletinin modernleşme ve demokratikleşme süreçlerinde etkili olmuştur.
