Soma maden faciasının ardından; güvenlik standartlarının yetersiz olması nedeniyle Türkiye’de iş güvenliği konusu önemli ölçüde dikkat çekmiştir. Dolayısıyla, Türkiye’de iş güvenliğinin tarihsel gelişimini bilmek, tarihten dersler çıkarmasını ve iş kazalarına karşı bundan sonra daha tedbirli olunmasına yardımcı olacaktır.
Türklerde iş güvenliğinin tarihçesi, Tanzimat döneminden öncesine kadar uzanmaktadır. 1865 yılında Dilaver Paşa Nizamnamesi ile devam eden bu gelişim sürecini, 1869 yılında Maaddin Nizamnamesi, 1871 yılında Ameleperver Cemiyeti, 1895 yılında Osmanlı Yardımlaşma Cemiyeti’nin kurulması takip etmiştir.
Cumhuriyetin ilanından sonra, işçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili gelişmeler devam etmiştir. 1923 yılında İktisat Kongresi’nin ardından, 1926 yılında Borçlar Kanunu yürürlüğe girmiştir. 4 yıl sonra ise, işlerin çalışma koşulları ile ilgili iyileştirmeler yapılmıştır. Anayasada da, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili maddeler yer almaktadır.
1937 yılında yürürlüğe giren 3008 sayılı kanun, Türkiye Cumhuriyeti anayasasındaki iş güvenliğiyle ilgili en önemli kanunlardan biridir. Bununla birlikte, iş güvenliğini iyileştiren birçok tüzük ve yönetmelik de yürürlüğe girmiştir. Peki, tarihte iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili gelişmeler nelerdir?
19. ve 20. Yüzyıllarda Türkiye’de İş Güvenliği
1865 yılında kabul edilen Dilaver Paşa Nizamnamesi; Zonguldak ve Ereğli’de çalışan maden işçilerinin molaları, tatil zamanları, konaklama yerleri, çalışma saatleri ve genel sağlıkları ile ilgili konuları kapsamlı bir şekilde ele almıştır.
Onu takip eden yıllarda kabul edilen Maadin Nizamnamesi ise, maden işçilerinin iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili konuları düzenleyen bir mevzuat olarak karşımıza çıkmaktadır. O yıllarda yürürlükte olan zorunlu çalışma ile ilgili düzenlemeler yapan bu nizamname, işçiyi ekonomik yönden de desteklemiştir.
1920’de meclisin kuruluşundan sonra ise, Türkiye’de iş güvenliğiyle ilgili yasal düzenlemeler yapılmaya devam etmiştir. Ancak daha sonra, Sakarya Savaşı’nın yaşandığı günlerde, 1921 yılında Ereğli Kömür Havzası Maden İşçisinin Hukukuna İlişkin 151 sayılı Kanun çıkarılmıştır. II. Dünya Savaşı sırasında ve sonraki yıllarda da iş güvenliği çok önemsenen bir konu olmamıştır.
Avrupa’da 18.yüzyılda yaşanan sanayi devriminin yakalanabilmesi adına, 1980 ve 90’ı yıllarda işçi güvenliği ve sağlığı için İş Kanunu çerçevesinde çeşitli yönetmelikler devreye girmiş ve çalışma mevzuatında ilerlemeler kaydedilmiştir. Avrupa Birliği Zirvesi’nde, Türkiye’nin aday olmasından 4 yıl sonra ise 4857 sayılı İş Kanunu yürürlüğe girmiştir.
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
Bu kanundan sonra, 2012 ve 2013 yılında da çeşitli mevzuatlar getirilmiş olsa da, pratikte daha fazla yol alınması gerekmektedir. Soma maden faciasından sonra yaşananlar da bu gerekliliğe işaret etmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti mevzuatında işçi sağlığı ve güvenliği ile ilgili en önemli dönüm noktası ise, 2012 yılında yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu olmuştur. Avrupa Birliği Uyum Yasaları çerçevesinde çıkartılan bu kanun, Avrupa Birliği tam üyelik beklentisinin sona ermesinden dolayı da olsa gerek, tam anlamıyla uygulanmamıştır.
