Satranç bir masa üzerinde iki oyuncu tarafından oynanan bir tahta üstündeki taşların belirli kurallara göre dizilmesiyle oynanan zeka oyunudur. Dünya üzerinde en sık oynanan ve zaman zaman büyük turnuvaları şahitlik ettiğimiz bu oyun önemli bir tarihe de sahiptir. Sizin için bu içeriğimizde satrancın tarihçesini inceledik.

Satranç Nasıl Ortaya Çıktı?

Tüm dünyaca bilinen bu oyunun geçmişine bakacak olduğumuzda Milattan Önce 2000’li yıllarda oynadığına dair bulgular Mısır’daki piramitlerde yer alan kabartmalarda vardır. Satranç M.S. 6. yüzyılda Hindistan’da ortaya çıkmıştır M.S. 10. yüzyıla geldiğimizde ise tüm Asya’ya, Orta Doğu’ya ve Avrupa’ya yayılmıştır. Avrupa’da soylular tarafından en geç 15. yüzyıldan itibaren oynanan ve dönemin popüler kraliyet oyunu haline gelen satranç, kurallar ve dizi dişleri konusunda zaman içerisinde değişiklik gösterse de yüzyıllardır oynanmaktadır.

19. yüzyılda bugünün şartlarında oynanan standart haline ulaşan oyun, 20. yüzyıl Avrupa’sında toplumun en entelektüel üst tabakaları arasında yayılan ve dünyanın en popüler oyunları haline gelen bir masa oyunu olmuştu. Satrancın bu kadar popüler olmasına bakıldığında oyunun icadı ile ilgili de bazı efsaneler ortaya çıkıyordu. Bunlardan ilki buğday tanesi efsanesiydi.

Satrancın tarihçesine bakıldığında 6. yüzyıldan beri İran’da oynanmakta olduğunu görebiliyoruz.. Buradan 7. yüzyılda İslamiyet’in yayılışıyla birlikte Orta Doğu‘ya, Kuzey Afrika’ya, Endülüs Emevileri, İtalya, Bizans İmparatorluğu ve Rusya yoluyla Avrupa’ya yayılmıştı. Burada yaygın bir şekilde oynansa da kilise tarafından bu oyun uygun görülmüyor, ancak şövalyelerin yedi yiğit erdeminden sayılıyordu. 15. yüzyılda oyunun kuralları belirgin bir şekilde değişti. Bu yüzyıldan sonra da bugün oynanan modern halini aldı.

Satranç ile İlgili Temel Kavramlar

Bir oyuncunun yapabileceği herhangi bir geçerli hamle kalmaması durumunda pat olur. Yani oyun berabere biter ayrıca hızlı gelişim göstermek için yapılan en önemli adımlardan biri gambit yani piyon feda etmektir. Oyun içerisinde her taş belirli kurallara göre hareket eder. Bu nedenle hangi taşın neye göre hareket ettiğini bilmek ve hangi adımlarla ilerleyeceğini tahmin etmek önemli bir strateji kurularak gerçekleşir.

Oyun içerisinde herhangi bir anda oyunculardan birinin kabul etmesi ya da bir oyuncunun beraberlik teklif etmesi üzerine diğerinin bunu kabul etmesi ile sonlanan oyunda karşı taraf mat olmaz. Çünkü mat olmak oyun içerisinde yapılacak herhangi bir hamle kalmayınca karşı tarafın mutlak yenilgisinin ortaya çıkması demektir. Her oyuncu, karşı oyuncunun oyun dışı bırakma yeteneğine sahiptir. Buna taş almak denir ve alınan taş bir daha oyuna geri dönemez. Bu nedenle de asıl amaç en değerli taş olan şahı alıp oyunu kazanmaktır.

Satranç Oyunu Neyi Hedefler?

Günümüzde tüm dünyada büyük ilgi gören oyunun temel amacı rakip oyuncunun sahip olduğu şahı mat ederek oyunu kazanmaktır. Oyunu kazanırken geçen bu süreçte farklı hamleler ile diğer taşları hareket ettirir ve oyunun kazanılmasının önünü açar. Oyun esnasında sürekli rakip şahının bulunduğu karenin tehdit altında olması ve tehdit altında olmayan diğer kareleri kaçmasını engellemesi üzerine bir strateji kurulur. Bu da rakibin diğer taşlarını elinden alarak onu güçsüz bir konuma getirmek ile sağlanır.

Dünyanın en eski ve en popüler strateji oyunları arasında yer alan bu oyun, her yaş grubu için zihinsel aktiviteyi artıran ve hafızayı güçlendiren bir oyun olması nedeniyle öneriliyor. Satranç oyunu temelde rakipten önce en etkili hamleleri yaparak doğru stratejiyi oyun içerisinde kurgulamaya yönelik olarak karşımıza çıkıyor. Bununla birlikte rakibin geçerli olan tüm taşlarını işlevsiz hale getirip oyunu bir çok adımı birden görerek kazanmayı hedefliyor.

Satranç Oynayan Kişilerin Avantajları Nelerdir?

Satranç köklü bir tarihe dayanan tüm dünya tarafından bilinen önemli bir zekâ oyunudur. Bu oyunun kişilerin gelişiminde etkili olduğu bir çok nokta vardır. Satranç oynayan kişilerin avantajlarını sıralamak gerekirse şu şekilde bir liste çıkarılabilir:

• Satranç oynayan kişiler çok boyutlu düşünme yeteneğini yaş ve deneyimle de doğru orantılı olarak geliştiriyor. Özellikle küçük yaşlardaki çocukların satranca yönlendirilmesinde ağırlıklı olarak tek boyutlu düşünmeleri yerine olayları birçok açıdan değerlendirmeleri konusunda eğitici oluyor.
• Konsantrasyon eksikliği yaşanan durumlarda henüz gelişmiş bir zihne sahip olmayan ya da dikkat dağınıklığın sık sık yaşayan kişilerde konsantrasyonu güçlendiriyor. Özellikle kitap okurken ders çalışırken ya da işte bir şeye odaklanırken dikkatiniz sürekli dağlıyorsa, aatranç bunun için etkili bir fayda sağlayabiliyor.
• Problemler karşısında çözüm üretmek satranç oyununun en temel noktaları arasında yer alıyor. Analitik düşünmeyi oyun ilerledikçe mevcut hamleleri kritik etmeyi ve karşı tarafın yapabileceği hamleler üzerinde de karşı önlemler alarak oyunu sürdürmeyi öğrenen kişilerde sorun çözmeye yeteneği de geçmiş oluyor.
• Oyun, belli bir süre içerisinde hamle yapma üzerine kurulu olduğundan dolayı düşünce hızını da geliştiriyor. Hızlı düşünen kişiler sorunlarına gündelik hayatta çok daha sağlıklı bir şekilde çözüm buluyor. Bu da rakipten gelebilecek hamleyi kısa sürede tahmin etme ve karşı hamle oluşturma yeteneği ile sağlanıyor.
• Tüm bunların yanında satranç oynayan kişilerin motivasyonu da yüksek oluyor kişiliği ve karakteri olumlu yönde etkileyecek yararlar sağlıyor.
• Kişinin kendi gücünü ve yeteneklerini keşfetmesinde daha iyi tanımasında ve bunu açığa çıkarması daha etkili oluyor. Dolayısıyla öğrenme ve kavramı hızını da arttırarak özgüveni geliştiriyor.
• Kişinin gerçek hayatta oyun içerisinde gerçekçi hedefler ve bu hedefler doğrultusunda adımlarını ilerletmesini destekliyor.
• Kişiye karşılaşılan problemler karşısında alternatifli planlar oluşturma becerisi kazandırıyor.
• Belirli kurallar içerisinde karşı tarafı rencide etmeden dostça oynamayı, yeri geldiğinde kaybettiğini kabullenmeyi ve kazananı kutlamayı bu oyun öğretiyor.

Dünya Satranç Turnuvaları

Her yıl dünyanın farklı noktalarında çeşitli turnuvalar düzenleniyor ve bu turnuvalarda en etkili skorları yapan kişiler satranç şampiyonları olarak karşımıza çıkıyor. Katılımcılar, Dünya Satranç Şampiyonluğu sürecinde birbirleriyle bir turnuva süresince karşılaşmaları çıkıyorlar. Uluslararası Satranç Federasyonu (FIDE) tarafından Dünya Satranç Şampiyonası sürecini şu şekilde açıklamak mümkündür:

Adaylar Turnuvası (Candidates Tournament)

Şampiyona adaylarını belirlemek için düzenlenen bu turnuva, genellikle 8 veya daha fazla güçlü satranç oyuncusunun katılımıyla gerçekleşir. Adaylar, önceki Dünya Şampiyonası’ndaki finalistler, FIDE Dünya Kupası galipleri, FIDE Grand Prix Serisi galipleri ve diğer belirli kriterlere göre seçilen oyuncular arasından seçilir.

Adaylar Turnuvası Şampiyonu

Adaylar Turnuvası’nı kazanan oyuncu, mevcut Dünya Şampiyonu’na karşı unvan maçı oynama hakkı kazanır.

Dünya Şampiyonası Maçı

Mevcut Dünya Şampiyonu ve Adaylar Turnuvası şampiyonu arasında düzenlenen bu maç, genellikle 12 ila 14 oyunluk bir seriden oluşur. Maç, belirlenen tarihlerde ve FIDE tarafından onaylanan kurallara göre oynanır.

Beraberlik Durumu

Şampiyonluk maçı berabere biterse, hızlı oyunlar ve gerekirse yıldırım oyunları oynanarak kazanan belirlenir.

Tüm bunların yanında farklı kategorileri birbiriyle müsabakaya çıkacak özel durumlar da yer alıyor. Kadınlar Dünya Satranç Şampiyonası’nda yine benzer bir süreç izleniyor, ancak kadınlar kategorisinde özel turnuvalar ve maçlar düzenleniyor. Bununla beraber gençler ve diğer  yaş gruplarına göre de FIDE, farklı yaş grupları için de dünya şampiyonaları düzenliyor.