1789’da yapılan Fransız Devrimi veya diğer adı ile Fransız İhtilali, hem Avrupa hem de tüm dünyada devam eden sivil ayaklanmaların başlangıcı oldu. Bir nevi toplumu ayrıcalıklar ve eşitsizliklerden arındırma girişimi olan Fransız Devrimi, Fransa’ya önemli sosyal ve siyasi değişiklikler getiren, dünya tarihinde de dönüm noktası niteliğinde bir olaydır.
Fransız vatandaşların, mutlak monarşi ve feodel sistemi devirip cumhuriyetin getirilmesi ve Napolyon’un 1804’te imparatorluğunu ilan etmesi ile devam eden ayaklanma, Fransa’da siyasi ve sosyal manzaraları deyim yerindeyse kökünden değiştirmiştir.
Yalnızca Fransa ya da Avrupa değil, dünya tarihinde önemli bir dönüm noktası olan Fransız Devrimi, başta Kral 16.Louis’in ekonomi politikaları ve Fransız aristokrasisine duyulan öfkeden başlayan bir ayaklanma olsa da, halkın iradesindeki gücü göstererek tüm dünyada modern demokrasilerin şekillenmesinde önemli olmuştur.
Fransız Devrimi’ni Tetikleyen Neydi?
Tarih araştırmacıları, 18.yüzyılın sonunda gerçekleşen Fransız Devrimi ile ilgili hem kısa hem de uzun vadeye dayanan tetikleyicilerden bahsetmektedir.
Fransa, o yüzyılda Avrupa’da bir güç merkezi olarak görülüyordu ve Batı Avrupa’nın da en büyük devletiydi ve Rusya’dan sonra nüfus açısından en kalabalık devletti. Ancak, 16. Louis’in eksiklikleri, değişen kültürel tutumlar, aristokrasiye olan öfke ve en önemlisi de halkı derinden sarsan ekonomik sorunlar nedeniyle, Fransa’da ciddi bir kriz baş gösteriyordu. Yaşanan ekonomik sorunlar, monarşinin ancien rejimini reforme etmekteki başarısızlığını gösteriyordu. Ve bu, Fransız toplumunda gerilim yaratması nedeniyle tabi ki en önemli faktör oldu.
İkinci ve üçüncü mülkler için vergi muafiyetini içeren uzun vadeli sistematik sorunlar, vergi çiftçiliği süreci ve kaotik ve eksik bölgesel çeşitlilik, monarşinin gelir için mücadele etmesini ve mali kriz zamanlarında başa çıkamamasına neden oldu. Amerikan Bağımsızlık Savaşı gibi 18.yüzyıl savaşlarına katılım ve kötü hasat, 1788’e gelindiğinde krallığın iflasını tetiklemiştir. Louis’nin birden fazla maliye bakanı döneminde vergi sisteminde reform yapma konusunda art arda yaşadığı başarısızlıklar da onun kararsız ve zayıf bir lider olduğunu gösteriyordu.
Nihayetinde ekonomik sorunlar, 614’ten bu yana ilk kez 1789’da Genel Meclis’in toplanmasına yol açarak devrimci bir ruh halini ortaya çıkardı ve Fransa’nın mutlak monarşisinin kriz zamanlarıyla başa çıkmadaki başarısızlıklarını gösterirken değişim umudunu ateşledi. Ve bugün, birçok modern topluma örnek olarak Fransa halkı; özgürlük, kardeşlik ve eşitlik sloganları ile monarşiyi devirdi ve daha sonraki devrim korkularına da ilham verdi.
İsyanın Başlangıcı
1780’li yılların sonlarına doğru, Fransa’da monarşi artık çöküşle baş başaydı. Amerikan savaşına katılması, kralın rejimini iflas ettirmiş, zenginleri vergilendirerek kaynak yaratma konusunda çaresiz bırakmıştı.
Temel malların fiyatlarındaki artış, hem kentte hem de kırsalda yaşayan halk arasında sosyal olarak da huzursuzluğa yol açtı. Bu sırada, burjuvazi olarak bilinen ve büyüyen orta sınıf, mutlak monarşik yönetim altında ezilmekte ve siyasi katılım talep etmekteydi. 1789’da kral, mali reformlarına destek toplamak için din adamları, soylular ve burjuvaziden oluşan ve 170 yıldan uzun bir süredir toplanmayan bir danışma organı olan Estates-General’i toplantıya çağırdı.
İki ay süren sert tartışmaların ardından 16. Louis, delegelerin toplantı salonundan çıkarılmasını emretti. Bunun üzerine 20 Haziran’da kraliyet tenis kortlarında toplanan burjuvazi, birçok din adamı ve soylunun desteğiyle kendilerini ulusun yeni yönetim organı olan Ulusal Meclis olarak ilan etti.
Louis bu talepleri prensipte kabul etmesine rağmen, ülke çapında birlikler konuşlandırarak Genel Kurul’un altını oymak için planlar yapmaya başladı. Bu durum hem köylüleri hem de orta sınıfı telaşlandırdı ve 14 Temmuz 1789’da bir kalabalık protesto amacıyla Bastille hapishanesine saldırarak burayı işgal etti ve ülke çapında şiddetli gösterilere yol açtı.
26 Ağustos 1789’da Ulusal Meclis İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesini onayladı. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Bağımsızlık Bildirgesi gibi, Fransız bildirgesi de tüm vatandaşlara eşitlik garantisi veriyor, mülkiyet haklarını ve toplanma özgürlüğünü güvence altına alıyor, monarşinin mutlak gücünü ortadan kaldırıyor ve temsili hükümeti kuruyordu.
Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, 16. Louis belgeyi kabul etmeyi reddederek, bir başka büyük halk tepkisini tetiklemiş oldu.
Napolyon’un Yükselişi
22 Ağustos 1795’te Ulusal Meclis, Amerika’daki ile benzer iki meclisli bir yasama organı ile temsili bir hükümet sistemi kuran yeni bir anayasayı onayladı. İlerleyen dört yıl boyunca, Fransız hükümeti siyasi yolsuzluk, iç huzursuzluk, zayıf bir ekonomi ve radikallerin ve monarşistlerin iktidarı ele geçirme çabalarıyla kuşatılmaya devam etti. Fransız General Napolyon Bonapart, işte bu boşluktan girdi. 9 Kasım 1799’da ordu tarafından desteklenen Bonaparte, Ulusal Meclisi devirdi ve Fransız Devrimi’nin sona erdiğini ilan etti.
Sonraki 11 yıl boyunca, Fransa’yı Avrupa’nın büyük bölümünde bir dizi askeri zafere götürürken ülke içindeki gücünü arttırdı ve 1804’te kendisini Fransa imparatoru ilan etti. Hükümdarlığı sırasında, devrim döneminde başlayan liberalleşmeyi sürdürerek medeni kanunda reform yaptı. Ayrıca, ilk ulusal bankayı kurdu, kamu eğitimini genişletti ve yollar ve kanalizasyonlar gibi altyapılara büyük yatırımlar yaptı.
Fransız ordusu yabancı toprakları fethettikçe, Napolyon Kanunu olarak bilinen bu reformları da beraberinde getirdi;
- Mülkiyet haklarını serbestleştirdi
- Yahudileri gettolarda ayırma uygulamasına son verdi ve
- Tüm insanları eşit ilan etti.
Ancak Napolyon sonunda kendi askeri hırsları tarafından zayıflatıldı ve 1815’te Waterloo Savaşı’nda İngilizlere yenildi. Akdeniz’deki St Helena Adası’nda, 1821 yılında sürgünde öldü.
Fransız Devrimi’nin Dersleri
Geriye dönüp bakanlar olarak, Fransız Devrimi’nin bıraktığı olumlu mirasları görmek kolaydır. Günümüzde, dünyanın pek çok yerinde yönetim modeli olan temsili, demokratik hükümetin temelini oluşturdu.
Aynı zamanda, Amerikan Devrimi’nde olduğu gibi, tüm vatandaşlar arasında eşitlik, temel mülkiyet hakları ve kilise ile devletin ayrılması gibi liberal sosyal ilkeleri de tesis etmiştir. Napolyon’un Avrupa’yı fethi bu fikirleri tüm kıtaya yayarken, sonunda 1806’da çökecek olan Kutsal Roma İmparatorluğu’nun etkisini daha da istikrarsızlaştırdı.
Ayrıca 1830 ve 1849’da Avrupa’da daha sonra meydana gelecek isyanların tohumlarını atmış, yüzyılın ilerleyen dönemlerinde günümüz Almanya ve İtalya’sının kurulmasına yol açacak monarşik yönetimi gevşetmiş veya sona erdirmiş, Fransa-Prusya savaşının ve daha sonra I. Dünya Savaşı’nın tohumlarını atmıştır.
Fransız Devrimi’nden sonra Ancak, Fransa’daki sorunlar devrim yapılması ya da mutlak monarşinin anayasal monarşiye dönüştürülmesi kadar kolay bir şekilde çözülebilecek bir sorun değildi. Bununla birlikte, soylu unvanları artık kalkmış olsa da, bu adımların hiçbiri sihirli bir şekilde insanların sofralarına ekmek koymuyordu. Bu da, bazı kitlelerin otoriteye sırt çevirmesine neden oldu.
Hiç şüphesiz ki; Fransız Devrimi tarihin önemli dönüm noktalarından birisidir.
