Türkiye’nin göz alıcı Karadeniz kıyıları, tüm dünyadan seyahat tutkunlarına farklı bakış açıları sağlamaktadır. Ülkenin kuzeyinde hilal şeklindeki Karadeniz Bölgesi ve kıyıları; eşsiz coğrafyası ve iklimi, tarihi yerleri, gizli rotaları ve tabi ki lezzetli Karadeniz çayı ile övgüyü fazlasıyla hak ediyor. Bu yazıda, Türkiye’de çay üretiminin tarihine bakacağız…
Bir Doğa ve Tarih Rotası Olarak Karadeniz
Zümrüt yeşili dağ yamaçları, masmavi bir denize kıyısı ile Karadeniz Bölgesi; zengin kültürel mirası, doğal güzellikleri ve çeşitli aktiviteleriyle keşfedilmeyi bekleyen, Türkiye’nin saklı cevherlerinden biridir. Bölgenin dolambaçlı sahil şeridi, Türkiye’nin en güzel manzaralı yollarından bazılarına sahip olması ile de dikkat çekiyor.
Karadeniz’in uzun sahili boyunca yapılacak bir gezi; antik surlar, benzersiz plajlar ve sakin köyleri ile de bir keşif fırsatı sunuyor. Karadeniz, zümrüt rengi ormanları, tertemiz akan şelaleleri ve muhteşem yaylalarının yanı sıra; rafting, doğa yürüyüşleri, dağcılık ve kaya tırmanışı gibi macera sporları ile macera severlere de hitap etmektedir.
Antik çağlardan bu yana farklı medeniyetlere ve kültürlere ev sahipliği yapan Karadeniz Bölgesi, zengin bir tarihe ve kültürel mirasa sahiptir. Trabzon’da 4. yüzyılda kurulan ve Meryem Ana’ya adanan Sümela Manastırı, Rize’de deniz seviyesinden 750 metre yükseklikteki Zil Kalesi, Milli Mücadele’nin şehri Samsun’daki Bandırma Gemi Müzesi ve Altınpost Efsanesinin başlangıcı olan Ordu’nun Yason Burnu gibi pek çok tarihi destinasyona ev sahipliği yapmaktadır.
Bulutlar ile kaplı yaylaları ve köy yaşamıyla dikkat çeken Karadeniz Bölgesi, şirin kasabalarıyla da ünlüdür. Safranbolu, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Karabük, geleneksel Türk kent mimarisini günümüze taşıyan tarihi evleriyle Kastamonu, Mudurnu ve göz alıcı doğal güzellikleriyle Amasra da mutlaka görülmelidir.
Karadeniz Mutfağının Vazgeçilmezleri
Karadeniz Bölgesi’nin yağışlı iklimi ve verimli toprakları, bölgenin kendine özgü mutfak kültürüne de katkıda bulunmuştur. Bölgede yetişen karalahana, mısır ve pazı gibi ürünler Karadeniz mutfağının temel unsurları arasında yer almaktadır.
Karadeniz ayrıca, çay ve fındık üretimiyle de ünlüdür. Türkiye’nin en lezzetli fındıkları Ordu ve Giresun’da yetiştirilir. Rize ise, ülke genelinde çay üretiminin %60’ına ev sahipliği yapmaktadır.
Çay, ülkemizde sıradan bir içecekten çok daha fazlasıdır. Kültürümüzün derinliklerine işleyen yaşam tarzımızın ayrılmaz bir parçasıdır. Rahatlatıcı ve içimi keyifli bir içecek olan çay, kahvaltıların vazgeçilmezi ve her mevsim en çok tüketilen içecek türüdür.
Çay, fındık ve yerel lezzetlerin yanı sıra, masmavi Karadeniz’den çıkan hamsi ve küçük balıklar da Karadeniz kıyılarının vazgeçilmezidir. Hamsi tava, hamsi kuşu ve hamsili pilav gibi lezzetlere ek olarak, pide de burada popülerdir. Samsun pidesi, Karadeniz’de en meşhur olandır.
Dünyada Çay Üretimi
Dünya çapında çay pazarı, geçtiğimiz yıl 125 milyar dolar değerindeydi ve 2028 yılına kadar 160 milyar dolara yükselmesi bekleniyor.
Çay, dünya genelinde uzun bir geçmişe sahiptir. MS 3. yüzyıla kadar uzanan tarihi ile, çayın ilk kez Çin’de ortaya çıktığı düşünülmektedir. Başlangıçta şifalı tıbbi bir içecek olarak kullanılan çay, Tang Hanedanlığı döneminde, eğlence amaçlı kullanım için popüler hale gelmiş ve diğer Asya ülkelerine yayılmıştır. Avrupalı tüccarlar, 16. yüzyılda yaprakları Avrupa’ya getirdikten sonra popülerliği Batı’ya da yayılmıştır.
Günümüzde Çin, çay üretiminde hala lider konumdadır. 2021 yılında Çin, 3,1 milyon metrik tonun üzerinde çay üretmiştir. Diğer büyük üreticiler Hindistan ve Kenya’dır. Amerika, 2022 yılında 3,1 milyar doların üzerinde çay satın alarak dünyanın en büyük çay ithalatçısı olsa da, çaya en düşkün olan Türkiye’dir. 2016 yılında ortalama bir Türk, yıl boyunca yaklaşık 7 kilo çay tüketmiştir.
Türkiye’de Çay Üretimi
Türkiye, yüzyıllardır süre gelen çay kültürü etrafında gelişen bir çay ekonomisine sahiptir. Elverişli iklimi ve Topografik çeşitliliği sayesinde Türkiye, çay üretiminde önemli bir başarı elde etmiştir. Bol yağış alan Karadeniz kıyı dağlarıyla iç içe olan Rize ve Artvin bölgeleri, çay üretimi için oldukça büyük tarım arazileri ayırmıştır.
Günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası olan çayın tüketimi evlerle sınırlı olmayıp, insanların çay bahçelerinde, kafelerde ve restoranlarda çay ve sohbet için bir araya geldiği sosyal bir araçtır. Yıllar içinde Türkiye, ürün yelpazesini çeşitlendirerek çay endüstrisini başarılı bir şekilde genişletmiştir. Geleneksel çay yapraklarının yanı sıra, aromalı ve bitkisel çaylar geliştirerek daha geniş bir tüketici kitlesinin ilgisini çekmiştir.
Ayrıca, güçlü ihracat ağları kurularak, çay üretiminden etkin bir şekilde yararlanılmaktadır. Türkiye, çayı 90’ın üzerinde ülkeye ihraç ederek önemli bir gelir akışı yaratmaktadır. Ve başarılı çay ekonomisi, Türkiye’nin kahve ve çay sektöründeki büyüme ve gelişme potansiyelinin bir kanıtıdır.
Türk Çayı, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nde
Türk kahvesi geçmişine rağmen, eşsiz tarihi ve kültürüyle Türkiye’de çay günlük yaşamın vazgeçilmez bir parçasıdır. Türkiye’de çay kültürü, kimlik, misafirperverlik ve sosyal etkileşimin” sembolü olarak UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine dahil edilmiştir.
Çay kültürünün geçmişi, yüzlerce yıl öncesine dayanabilir. Türkiye, dünya genelinde toplam çay üretiminin %6-10’unu üreten dünyanın 5.büyük çay üreticisidir. Üretilen çayın büyük bir kısmı, yurt içinde tüketilmektedir.
Osmanlı döneminde kahve, insanlar tarafından yüksek miktarlarda tüketilirdi. Ancak imparatorluk kahvenin üretildiği toprakları kaybedince çok pahalı hale geldi. Cumhuriyetin kuruluşunu takip eden 1930’lu yılarda, Türkiye’de çay yapma ve içme sanatı yıllar geçtikçe gelişerek karmaşık ama büyüleyici bir işlem haline geldi.
Çay, hayatımızın büyük bir parçasıdır. Örneğin, kahvaltıda “kahvaltı hazır” yerine “çay demlendi” deriz. Çay arkadaşlıktır, dostluk demektir. Ülkemizde her fırsatta sunulur. Kahve biraz daha yalnızlık ile ilişkilendirilir. Çay ise dostluk demektir. Kahveyi tek başınıza içebilirsiniz ama çayın birlikte sohbet edilecek arkadaşlara ihtiyacı vardır. Türkiye’de, ortalama 4 kişinin yaşadığı bir aile evinde, haftada 1 kg civarında çay tüketilir. Kahvaltıda, öğle yemeğinde ve akşam yemeğinden sonra içilmesinin dışında, aslında her fırsatta çay içiyoruz.
